ĐI LỄ CHÙA DỊP TẾT - NÉT VĂN HÓA TÂM LINH NGƯỜI VIỆT

ĐI LỄ CHÙA DỊP TẾT
- NÉT VĂN HÓA TÂM LINH NGƯỜI VIỆT

 

HUỲNH VĂN ƯU

 

 

Năm mới đi chùa là để hướng con người nghĩ đến cái tâm tốt lành hướng thiện, đức từ bi, trí tuệ của nhà Phật. Đi lễ chùa để làm phát khởi cái thiện của mỗi người. Đi lễ chùa đầu năm còn là một hạnh lành không thể thiếu của mỗi người dân trong dịp Tết đến xuân về, phong tục nầy đã trở thành một nét đẹp văn hóa tâm linh trong đời sống của mỗi người Việt Nam. Nhưng chúng ta cần hiểu rõ hai từ Lễ hội sao cho đúng ý nghĩa để cho thêm nhiều bổ ích trong cuộc sống. Lễ hội không phải là cúng bái và tế, mà đó chỉ là một phần của lễ mà thôi. Hội không hẳn là trò chơi. Hội trước hết là sự tập hợp một cộng đồng người nhất định để thực hiện những điều về lễ. Cho nên lễ hội là cập phàm trù hỗ tương không thể tách rời. Vì rằng trong trò chơi cũng chỉ là một phần của lễ hội. Nhưng khi nó vào trong không gian thiêng, thời gian thiêng thì tự nhiên nó mang ý nghĩa thiêng liêng. Trong ý nghĩa thiêng liêng ấy nó mang giá trị biểu tượng tâm linh.

Đáng tiếc ngày nay, những người đi lễ ít tìm hiểu cứ để lễ hội phát triển tự nhiên, đến nỗi Lễ hội rơi vào cái bẫy của thị trường, có người lợi dụng lễ hội để kiếm ăn. Đi lễ hội, chùa chiền là điều tốt đẹp, hướng đến điều thiện của nhiều người. Ngoài cầu cho bản thân những điều tốt đẹp, may mắn, họ còn cầu cho “Quốc thái dan an”. Nhưng buồn thay! Những điều tốt đẹp đó đã mai một thay vào đó là cảnh bát nháo, lộn xộn, họ hiểu sai lệch về tín ngưỡng lễ hội. Họ đến để cầu may, cầu thăng quan tiến chức, cầu trúng số, trúng đề, cầu nhiều vàng bạc...

Với người Việt Nam, chùa không đơn thuần chỉ thờ các vị Phật mà còn thờ cúng những vị thần linh, trong truyền thuyết dân gian, những anh hùng trong lịch sử có công với đất nước, có ơn với nhân dân như Thánh Gióng, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Nguyễn Trãi...

Trần Hưng Đạo, ông vốn có tài quân sự, lại là tôn thất nhà Trần, do đó cả 3 lần quân Nguyên Mông tấn công Đại Việt, ông đều được vua tiến cử làm tướng ra trận. Trần Hưng Đạo được thờ phụng nhiều nơi, trong đó lễ hội lớn nhất ở đền Kiếp Bạc thuộc huyện Chí Linh, Hải Dương, Ngài được dân bao đời nay sùng kính phong Thánh tức là Đức Thánh Trần với những câu đối mang tính giáo dục oanh liệt trước kẻ thù vào thời đại Đông A.

                   Vạn Kiếp hữu sơn giai kiếm khí

                   Lục Đầu vô thủy bật thu thanh.        

                   (Vạn Kiếp núi lồng hình kiếm dựng

                    Lục Đầu vang dậy tiếng quân reo).

Câu đối khác:

                   Chương Dương dấu tích thiên thu tự

                   Hàm Tử linh từ vạn cổ xuân.

                   (Dấu tích Chương Dương từ nghìn năm vọng lại

                   Đến thiêng Hàm Tử còn mãi mãi mùa xuân).

Lý Thường Kiệt với bài "Nam quốc sơn hà". Đây là một trong những bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của Việt Nam.

                   Nam quốc sơn hà Nam đế cư

                   Tiệt nhiên phân định tại thiên thư

                   Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

                   Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

                   (Sông núi nước Nam vua Nam ở

                   Rành rành phận định ở sách trời

                   Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm

                   Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời).

Vì thế, vào những ngày cuối năm cũ đầu năm mới, người dân Việt Nam lại cùng nhau đến các đình chùa, miếu mạo dâng hương để bày tỏ sự thành kính trước các bậc Thánh nhân và ông bà tổ tiên. Nhưng đáng tiếc, mấy năm gần đây họ quên mất đi đạo lý "uống nước nhớ nguồn", họ nặng về bản ngã mà quên đi truyền thống cao đẹp của các bậc Hiền Thánh, quên đi tính giáo dục Lễ hội, mất đi lòng thành kính của các bậc tiền nhân.

Trong đời sống tâm linh của người Việt, chùa là một địa danh rất linh thiêng và tôn kính. Người dân Việt đến chùa để tìm sự bình yên, thanh thản, sau những giờ phút mệt nhoài, trầm luân phiền não đầy bon chen trói buộc trong cuộc sống. Ngoài ra, chùa cũng được coi là nơi linh hồn người đã khuất yên nghỉ, siêu thoát.

Đến với chùa, họ còn tìm được nhiều bạn đồng tu, tiếng mõ, câu kinh còn giúp cho cõi lòng thanh thản nhẹ nhàng để hướng đến giải thoát khổ đau chốn Ta-bà về với cõi Tây phương cực lạc.

                   Hữu vô trói buộc chốn Ta-bà

                   Phiền não Trầm luân khó thoát ra

                   Đường đến Tây phương nguyện Bồ tát

                   Nẽo về cực lạc niệm Di Đà

                   Khổ vui danh lợi như mây nổi

                   Phú quý vinh hoa tựa nguyệt tà

                   Chuông mõ từ bi trừ vọng tưởng

                   Kệ kinh hỷ xả nhẹ lòng ta.

Bên cạnh người đi chùa cầu sự an lạc, cầu giải thoát khổ đau cũng có không ít người đi chùa với nhiều mục đích khác nhau, người thì cầu tài, cầu lộc, cầu duyên, người thì cầu sự bình yên về sức khỏe cho bản thân và gia đình, cũng có người đến chùa để xua tan những nỗi lo toan bề bộn trong cuộc sống. Nhưng nhìn chung, khi đã đến chùa phần lớn họ đều mang tấm lòng thành kính, từ đó họ tìm được sự thanh thản, bình an trong tâm hồn. Cũng có không ít người thiếu lịch sự chốn thiền môn, ăn mặc phản cảm hở hang, nói nói, cười cười không chút gì tôn nghiêm trong tín ngưỡng. Họ tự đắc ngang nhiên, từng cử chỉ tướng đi không chút dè dặt. Rất nhiều thiện nam tín nữ ăn vận sang trọng khi vào chùa chiền, lễ hội, tay cầm xấp tiền lẻ sau khi van vái, tranh thủ dúi tiền vào tay tượng Phật, Ông Thánh, Bà chúa trông vô cùng lạ lẫm, phản cảm.

Không chỉ có nam thanh nữ tú, mà còn có những người lớn tuổi; buồn làm sao khi giữa dòng người đang “hối lộ” Phật, Thánh, có cả những đứa trẻ. Để con được tích phước tụ đức hay được thông minh, giỏi giang, học giỏi, thi đậu, hay gì gì đó... vậy là không ít ông bố bà mẹ dúi tiền vào tay con, bày chỉ cho con trẻ cách nhét tiền cho Phật, Thánh… Những đứa trẻ mới dăm bảy tuổi đã được người lớn “luyện” như thế, chả trách gì mai nầy khi lớn lên, với các em, có lẽ chuyện dúi tiền “hối lộ” Thánh Thần hay "hối lộ” người này người kia để đạt được việc nầy việc nọ trở thành chuyện đời thường. Biết đâu chừng mọi việc “hối lộ” có được đều bắt đầu từ đây, từ cái thói hư mà cha mẹ đã chỉ dạy từ lúc còn nhỏ dại nầy mà ra. Trước cảnh tượng thiếu hiểu biết, quan niệm sai lầm tránh sao chúng ta khỏi chạnh lòng!

Ngoài việc thiện nam tín nữ đi chùa để “hội lộ” Thánh Thần còn không ít người đi lễ hội theo phong trào; số nầy thực ra là họ chẳng biết là mình đang vái lạy ai, cầu điều đó có phù hợp không. Điều nầy đang bị nhiều người nghĩ lệch lạc về nét đẹp lễ hội.

Ví dụ ở An Giang, mỗi năm Tết đến có hàng triệu người đến miếu Bà Chúa Xứ. Rất nhiều người chưa hiểu biết Bà ở nơi nầy là ai. Như ở ngày hội tắm bà (rửa tượng) tại miếu Bà Chúa Xứ thì nhiều nhà nghiên cứu cũng phải lắc đầu chào thua. Bởi tượng Bà ở đây thực ra là hình người phụ nữ được đẽo chạm rất tinh xảo và đẹp mắt bằng đá (theo tác giả Huỳnh Thượng Đẳng). Tượng Bà là của Ấn Độ giáo (Hindu). Thuở ban đầu, tượng nầy xuất hiện ở lưng chừng núi Sam trong dãy Thất Sơn (An Giang), thấy pho tượng đẹp, linh thiêng lại xuất hiện nơi có nhiều giai thoại như vùng nầy, một số người đã thỉnh tượng từ núi Sam xuống chân núi.

Từ đó, câu chuyện càng về sau càng được thần thoại sáng tạo thêm, nên sự linh thiêng bí ẩn về ngôi miếu nầy càng được nhân lên. Về nguồn gốc, có tài liệu còn cho rằng, pho tượng nầy là của Quốc vương Phù Nam với nền văn hóa Óc Eo. Bản thân tượng nầy vốn không mặc quần áo gì cả, thế nhưng đến thời điểm nầy, pho tượng lại được tô son, điểm phấn rất lòe loẹt. Chưa hết, người ta lại khoác lên pho tượng những bộ y phục hết sức lộng lẫy do khách thập phương “cúng”. Bà lộng lẫy như một nhân vật trong tuồng hát...

Khách thập phương đi chùa cũng không kém phần bát nháo, lộn xộn, có người đã thốt lên câu “Tả tơi đi hội”! Có điều họ còn “mê và tin” như cúng sao giải hạn. Tại sao nhà chùa vẫn chấp nhận?

Có lần tôi hỏi bạn tôi tốt nghiệp Cử nhân Phật học lại là thầy trụ trì, được thầy trả lời: "Đây là tùy duyên. Người  xuất gia “thượng cầu Phật đạo, hạ hóa chúng sinh”. Nương theo chúng sinh chờ tùy duyên hóa đạo. Giáo lý nhà Phật không mê tín về cúng sao giải hạn, chỉ có tự mình thắp đuốc mà đi, không có thần thánh nào cứu mình được. Đến Phật cũng đành bó tay, Phật chỉ là người mở đường mình đi, đi hay không là do mình quyết định".

Vào xuân, nhiều chùa lập đàn Dược Sư để cầu an cho Phật tử. Đó là sự nhập thế, Phật giáo cũng phải theo phong tục. "Thầy chùa - bùa làng". Người dân cần một niềm tin để đưa vào cuộc sống, tại sao không giúp họ? Giáo lý nhà Phật nói: Mệnh là do mình tự tạo, phúc là do tự mình cầu lấy. Đốt một vài nén tâm hương không khiến người ta phát tài phát lộc. vận hạn của mỗi người cũng vậy, đều do “nhân” mình đã gieo. Có vượt qua được hay không còn nhờ vào phúc đức mà mình tích được đến đâu.

Lễ hội là nét văn hóa có từ ngàn xưa và luôn hướng con người đến chân, thiện, mỹ. Nhưng cũng chính con người với những suy nghĩ nông nỗi, thô thiển đã làm lễ hội dần mất đi giá trị tốt đẹp thời sơ khai. Chúng ta cần duy trì, bảo tồn văn hóa lễ hội chứ đừng chỉ bảo tồn lễ hội. Mong rằng năm Mậu Tuất nầy, người đi chùa, lễ hội năm nay được trang nghiêm, thành kính, văn minh lịch sự hơn và mang ý nghĩa giáo dục tâm linh cho thế hệ trẻ và cả chúng ta, có hiểu đúng và làm đúng với tinh thần đạo lý "uống nước nhớ nguồn" thì lễ hội, chùa chiền trong ba ngày Tết sẽ đi đến với nhau trong tình yêu thương gắn kết hơn, thể hiện được tâm từ trong cộng đồng xã hội, chiêu cảm được sự bình an, hạnh phúc, ách tai bệnh tật được tiêu trừ, an khang thịnh vượng sẽ đến với mọi nhà mọi người.