TÁM PHÁP THẾ GIAN

TÁM PHÁP THẾ GIAN

         

VŨ ĐÌNH LÂM

 

 

Ta có thể ví thế gian như cành hoa hồng với sắc dịu dàng, đẹp đẽ và mùi thơm ngào ngạt. Nhưng cành hồng thì luôn đầy gai góc. Với người lạc quan, thế gian này tươi đẹp như đóa hoa hồng. Người bi quan trái lại, thấy đời đầy gai chướng. Đối vối người có trí tuệ và hiểu biết thì thế gian không tuyệt đối tươi đẹp và cũng không hoàn toàn xấu xa. Họ chánh niệm phân biệt rạch ròi rằng hoa là hoa, gai là gai. Cái gì thuộc về hoa là của hoa. Cái gì thuộc về gai là của gai. Không vì hoa mà ta nhắm mắt lao bừa vào gai, nhưng cũng không vì sợ gai mà ta xa lánh hoa hồng.

Như quả lắc của đồng hồ, đánh qua trái rồi sang phải, phải rồi trở lại trái, luôn có bốn pháp toại nguyện và bốn pháp bất toại nguyện xảy đến trong đời sống mà tất cả mọi người ai cũng phải đón nhận. Chúng được ví như tám ngọn gió làm rung chuyển thế gian (tiếng Pāḷi là "Aṭṭhalokadhamma) đó là:

- Được (lābha) và thua (alābha),

- Danh thơm (yasa) và tiếng xấu (ayasa),

- Ca tụng (pasamsā) và khiển trách (nindā),

- Hạnh phúc (sukha) và đau khổ (dukkha).

Trong kinh "Tùy Chuyển Thế Giới", Tăng Chi Bộ, Chương Tám Pháp, Đức Phật dạy: Này các thầy Tỳ khưu, có tám pháp thế gian làm tùy chuyển thế giới. Thế nào là tám? Đó là: Lợi dưỡng và không lợi dưỡng, danh vọng và không danh vọng, tán thán và chỉ trích, an lạc và đau khổ.

Sau đó, Ngài thuyết bài kệ:

"Lợi dưỡng, không lợi dưỡng,

Danh vọng, không danh vọng

Tán thán và chỉ trích

An lạc và đau khổ

 

Những pháp này vô thường

Không thường hằng, biến diệt

Biết chúng, giữ chánh niệm

Bậc trí quán biến diệt

 

Pháp khả ái, không động

Không khả ái, không sân

Các pháp thuận hay nghịch

Ðược tiêu tan không còn.

 

Sau khi biết con đường

Không trần cấu, không sầu

Chân chính biết sinh hữu

Ði đến bờ bên kia."

Ngài giảng rằng khi chúng ta gặp phải một trong tám pháp ấy (lợi dưỡng, không lợi dưỡng, danh vọng, không danh vọng, tán thán, chỉ trích, an lạc, đau khổ), chúng ta không nên bám theo các pháp toại nguyện và chúng ta cũng không nên sân hận với các pháp bất toại nguyện. Ta không nên để các điều đó ngự trị và lấn áp tâm trí mà nên nhận biết rõ ràng rằng: "Pháp này đang khởi lên nơi ta. Tuy nhiên, pháp ấy là vô thường, khổ, vô ngã", để có một thái độ bình thản, tỉnh giác. Hành giả tu tập trong chánh niệm tỉnh giác như vậy có thể an trú trong an bình tĩnh lặng, thoát khỏi mọi ô nhiễm ràng buộc và tiến đến bờ giải thoát.

1. Được và Thua (Lābha và Alābha)

Trên đường đời, chúng ta thường phải gặp cả hai điều: được và mất, hay nói cách khác, lợi lộc và thua lỗ. Dĩ nhiên, khi được lợi thì người ta thỏa thích, vui mừng. Nhưng đến khi thua lỗ thì phiền não bắt đầu khởi phát. Nhiều trường hợp thua lỗ nghiêm trọng làm cho người ta loạn trí, lắm khi nếu quá sức chịu đựng sẽ dẫn đến việc quyên sinh cả mạng sống của mình. Trong lúc vật lộn với đời sống, tất cả mọi người đều phải gặp những lúc thăng, lúc trầm, và chúng ta phải sẵn sàng chịu đựng, sẵn sàng đối phó, nhất là trong nghịch cảnh. Chính trong những hoàn cảnh như vậy, ta phải nuôi tinh thần dũng cảm và giữ tâm bình thản, không xao động trước các pháp đó.

Khi ta làm mất một vật gì, tất nhiên ta cảm thấy buồn. Nhưng điều đó không giúp ta tìm lại được vật đã mất. Ta phải nghĩ rằng ai đó có thể hưởng vật kia nên bằng tâm từ, ta mong người ấy được vui vẻ, an lành và hạnh phúc. Hoặc giả ta có thể tự an ủi: "Ðây chỉ là một mất mát nhỏ nhen, không quan trọng". Hoặc giả ta có thể chấp nhận một thái độ triết lý cao thượng: "Không có gì là 'Ta', 'Của Ta' hết".

Vào thời Đức Phật còn tại thế, có một thiếu phụ đến chùa Ngài Sāriputta để dâng vật thực trai Tăng. Trong khi chuẩn bị dâng vật thực đến các Ngài thì được tin chồng và tất cả các con bị người ta phục kích, giết chết lúc đang đi hòa giải một cuộc tranh chấp. Bà không tỏ vẻ buồn. Thản nhiên, bà lặng lẽ tiếp tục dâng cúng vật thực đến chư Tăng như không có gì xảy ra. Lúc ấy, một người tỳ nữ bưng hũ mật và sữa để dâng chư Tăng chẳng may trượt chân ngã làm vỡ hũ mật.

Nghĩ rằng có lẽ bà thí chủ sẽ tiếc cái hũ và thức ăn đựng trong đó, Ngài Sāriputta an ủi rằng các vật như cái hũ, đã mang tính chất dễ vỡ theo liền với nó, ắt một ngày nào đó cũng sẽ vỡ, nhưng bà tín nữ trí tuệ điềm tĩnh trả lời: "Kính bạch Đại đức, đó chỉ là một mất mát bình thường. Con vừa nhận được tin chồng và các con của con bị kẻ sát nhân giết chết. Con vẫn giữ tâm bình thản, không bấn loạn. Và mặc dầu được tin dữ, con vẫn tiếp tục để bát Ngài và chư Tăng".

Đức quả cảm quý báu của người thiếu phụ quả thật đáng ca ngợi và đáng làm gương cho người khác.

Lần khác, Đức Phật cùng chư Đại đức Tỳ khưu Tăng an cư nhập hạ tại xứ Verañjā theo lời thỉnh mời của ông Bàlamôn Verañja. Trong lúc ấy, xứ Verañjā gặp phải hạn hán mất mùa, nạn đói phát sinh, dân chúng bị chết đói rất đông, bởi vì, thiếu thốn vật thực, cho nên chư Tỳ khưu đi khất thực không được vật thực. Đoàn người lái buôn từ xứ Uttarāpatha cùng với 500 cỗ xe ngựa vừa đến xứ Verañjā gặp mùa mưa, nên đành phải trú lại. Họ nhìn thấy chư Tỳ khưu đi khất thực, nhưng không được gì, nên họ làm phước bố thí cúng dường lúa là phần vật thực để nuôi ngựa, giã thành gạo đỏ đem nấu cơm, mỗi ngày dâng cúng dường đến Đức Phật cùng chư Tỳ khưu; đặc biệt dâng cúng dường Đại đức Ānanda những món bơ, mật ong, đường..., để Đại đức Ānanda làm vật thực dâng cúng lên Đức Phật. Trong 3 tháng an cư nhập hạ đó, Đức Phật cùng chư Đại đức Tỳ khưu Tăng phải chịu cảnh độ cơm nấu bằng gạo đỏ.

Bà Visakha, vị nữ thí chủ quan trọng trong thời Đức Phật, thường đến chùa chăm lo mọi nhu cầu của Đức Phật và chư Tăng. Một hôm, bà đắp một cái áo choàng rất quý giá để đi chùa. Khi đến cổng chùa, bà cởi áo choàng ra đưa cho người tỳ nữ cầm giữ. Lúc ra về, cô tỳ nữ vô ý bỏ quên lại. Ngài Ānanda thấy, đem cất lại một nơi, chờ bà Visakha đến sẽ trao lại. Về đến nhà sực nhớ, bà bảo người tỳ nữ quay trở lại tìm, nhưng nếu có vị tỳ khưu nào đã đụng đến thì không nên lấy về. Cô tỳ nữ đến chùa hỏi thăm, biết rằng Ngài Ānanda đã cất giữ hộ cái áo choàng nên trở về báo tin cho chủ. Bà Visakha liền đến hầu Đức Phật và tác ý bán cái áo choàng quý báu và cúng dường số tiền bán áo đó. Đức Phật khuyên bà nên lấy tiền bán áo kiến tạo một ngôi tịnh xá để chư Tăng có nơi cư trú. Vì không ai có đủ tiền mua cái áo choàng quý giá như thế nên chính bà mua lại, và dùng số tiền ấy xây dựng một ngôi tịnh xá đẹp đẽ, dâng đến chư Tăng. Sau khi dâng xong ngôi chùa, bà ngỏ lời tri ân người tỳ nữ như sau: "Nếu con không lỡ bỏ quên cái áo choàng, ắt ta không có cơ hội tạo nên công đức này. Vậy, ta xin chia phần phước này đến con".

Thay vì buồn rầu hay phiền muộn vì tạm thời mất một vật quý giá, và la rầy người tỳ nữ vô ý, bà cảm ơn người ấy đã giúp bà có cơ hội tạo phước.

Thái độ gương mẫu của bà thiện trí thức Visakha đáng là một bài học cho những kẻ dễ nóng giận vì lỗi lầm của người giúp việc thế cô.

Ta phải dũng cảm chịu đựng những lỗ lã, thua thiệt, mất mát. Phải đương đầu với nó, và như câu "họa vô đơn chí" diễn tả, nó có thể đến một cách đột ngột, từng đoàn, từng đám đông, chứ không đơn độc. Ta phải điềm tĩnh đối phó, với tâm Xả (upekkhā) hoàn toàn, và nghĩ rằng: Đây là cơ hội vàng ngọc để thực hành đức tính Xả ly cao thượng này.

2. Danh Thơm và Tiếng Xấu (Yasa và Ayasa)

Danh Thơm (Yasa) và Tiếng Xấu (Ayasa) là một cặp thăng trầm khác mà ta phải đối phó hằng ngày. Danh thơm chúng ta hoan hỷ đón mừng. Tiếng xấu thì chúng ta không thích. Danh thơm làm phấn chấn tinh thần. Tiếng xấu làm cho ta phiền muộn, khổ đau.

Chúng ta thích được nổi danh, chúng ta mong muốn thấy tên tuổi và hình ảnh mình trên báo, chúng ta rất thỏa thích thấy những hoạt động của mình, dầu không đáng kể, được tường thuật và được nhiều người nhắc nhở, nhiều người biết đến. Lắm khi ta cũng cố gắng, một cách bất chính, làm cho người ta chú ý đến mình.

Để thấy hình ảnh mình trên báo chí, vài người sẵn sàng trả một số tiền to tát. Để có được danh tiếng, nhiều người sẵn sàng đóng góp quan trọng, hay hối lộ nhóm người quyền thế. Để tự quảng cáo, vài người biểu dương tâm trong sạch bố thí của mình bằng cách trai tăng cả trăm vị tỳ khưu, hay hơn nữa. Nhưng có thể những người trên sẽ hoàn toàn thản nhiên trước nỗi thống khổ của người nghèo nàn đói rách sống ngay bên cạnh mình. Ta có thể rầy la và hành phạt một tên trộm quá đói khát, vào vườn ăn cắp một trái dưa để làm dịu bớt cơn đói, nhưng ta sẽ không ngần ngại vung phí cả vườn dưa để đổi lại chút danh thơm.

Đó là khuyết điểm của con người. Chí đến khi làm điều thiện, phần đông chúng ta cũng làm với ẩn ý vụ lợi. Những người hoàn toàn vị tha rõ thật hiếm hoi trên thế gian này. Vì lẽ ấy, người nào đã làm một việc thiện - dầu động cơ thúc đẩy đến hành động không mấy đáng được ca ngợi - cũng được tán dương vì đã làm điều thiện ấy. Chúng ta không cần chạy theo danh thơm tiếng tốt. Nếu ta xứng đáng, ắt nó sẽ đến mà ta không cần tìm. Khi hoa đượm mật đầy đủ thì ong, bướm sẽ đến. Hoa không cần mời ong hay mời bướm.

Đúng thật vậy, chúng ta cảm nghe tự nhiên hoan hỷ, vô cùng hạnh phúc, khi thanh danh của chúng ta bay xa, lan rộng. Tuy nhiên, phải nhận định rằng tiếng tốt, danh vọng, vinh quang, chỉ theo ta đến nắm mồ, rồi tan biến ra mây, ra khói. Nó chỉ là những ngôn từ, mặc dầu là kim ngôn, là mỹ từ, làm êm dịu tai ta.

Còn tiếng xấu thì sao?

Chúng ta không thích nghe hay nghĩ đến. Chắc chắn là khi những lời nói xấu lọt vào tai, nó sẽ làm cho tâm ta bàng hoàng, khó chịu. Nỗi khổ tâm càng sâu đậm hơn nếu những lời gọi là tường thuật hay báo cáo ấy tỏ ra bất công hay hoàn toàn sai lạc.

Thông thường phải mất cả năm trời, hay hơn nữa, để kiến tạo một ngôi nhà nguy nga vĩ đại. Nhưng chỉ trong nháy mắt, khí giới có thể tàn phá, tiêu hủy dễ dàng. Lắm khi phải mất nhiều năm hay cả kiếp sống để gây dựng thanh danh nhưng bao nhiêu công trình lao khổ ấy có thể tàn rụi trong khoảnh khắc. Không ai có thể tránh khỏi câu nói tai hại bắt đầu bằng tiếng "nhưng". Thật vậy, ông ấy rất tốt, ông ấy đã làm việc này, điều kia, nhưng... Phần đầu tốt đẹp của câu nói ấy đã bị cái "nhưng" đốt cháy thành tro bụi.

Nhưng cũng nên nhớ rằng cho dù ta có thể sống đời đạo đức trong sạch như một vị Phật, ta cũng không thể tránh những lời chỉ trích, tấn công và nguyền rủa. Ðức Phật là vị giáo chủ trứ danh nhất thời bấy giờ mà cũng thường bị những người ác ý tìm cách vu oan, ám hại, nói xấu.

Ta không nên phung phí thì giờ để đính chánh những lời đồn đãi sai lạc, nếu hoàn cảnh không bắt buộc ta phải làm sáng tỏ vấn đề. Kẻ thù nghịch sẽ lấy làm thỏa thích mà thấy ta bực bội vì lời nói của họ. Ðó chính là điều mà họ mong muốn. Nếu ta thản nhiên, lời vu oan sẽ rơi vào tai điếc.

Đức Thế Tôn dạy rằng:

"Hãy như sư tử, không run sợ trước tiếng động.

Hãy như luồng gió, không dính mắc trong màn lưới.

Hãy như hoa sen, từ bùn nhơ nước đục mọc lên,

Nhưng không bị nước đục và bùn nhơ làm ô nhiễm.

Hãy vững bước, đơn độc một mình, như con tê giác".

Là chúa sơn lâm nên sư tử không sợ hãi. Bản tính thiên nhiên của sư tử là không run rẩy giật mình khi nghe tiếng gầm thét của các loài thú khác. Trên thế gian này, chúng ta thường nghe thuật lại những câu chuyện trái tai, bất lợi, những lời buộc tội giả mạo, những tiếng vu oan phỉ báng đê hèn. Như sư tử, ta không cần để tâm đến.

Chúng ta đang sống trong thế gian bùn nhơ, nước đục. Nhiều đóa hoa sen đã từ đó vượt lên, tô điểm đời sống, mà không bị nước đục và bùn nhơ làm hoen ố. Chúng ta phải cố gắng sống như hoa sen, một cuộc đời trong sạch và cao quý, không màng quan tâm đến bùn nhơ mà người khác có thể ném vào ta. Phải sẵn sàng đón nhận bùn nhơ, mà người khác có thể ném vào mình, thay vì mong đợi những đóa hoa hồng mà người ta có thể tặng. Như thế, ta sẽ không thất vọng.

Mặc dầu là điều khó khăn, chúng ta phải cố gắng trau dồi hạnh từ khước, buông bỏ, không luyến ái. Không cần để ý đến nọc độc của những lời nói ác ý. Ðơn độc một mình, chúng ta hãy ra đi đó đây, tận lực phục vụ và tạo an lành cho kẻ khác.

Không nên phung phí thời giờ vô ích để sửa sai những lời đồn đãi sai lạc nếu hoàn cảnh không bắt buộc ta phải làm sáng tỏ vấn đề. Kẻ thù nghịch sẽ lấy làm thỏa thích mà mà ta bực bội vì lời nói của họ. Đó chính là điều mà họ mong muốn. Nếu ta thản nhiên, lời vu oan sẽ tan biến vào quên lãng.

Để thấy lỗi lầm của người khác, ta phải làm như người mù.

Để nghe lời chỉ trích người khác, ta phải làm như điếc.

Để nói xấu người khác, ta phải làm như người câm.

Không thể chấm dứt những lời buộc tội, những tường thuật hay những lời đồn đãi sai lầm. Thế gian đầy chông gai và đá nhọn. Ta không thể dẹp sạch gai và đá. Nhưng nếu phải đi trên đó bất kể những trở ngại thì thay vì dọn đá và gai - chuyện mà ta không thể làm - tốt hơn nên mang giầy và thận trọng đi từng bước. Chúng ta sẽ được an toàn.

(Còn tiếp)