NGƯỜI CƯ SĨ CÔNG LỚN CHO ĐỜI VÀ ĐẠO: CHÁNH TRÍ - MAI THỌ TRUYỀN

NGƯỜI CƯ SĨ CÔNG LỚN CHO ĐỜI VÀ ĐẠO:

CHÁNH TRÍ - MAI THỌ TRUYỀN

 

 TS. THÍCH NGUYÊN HẠNH

Phó Tổng Thư ký Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam

 

I. DẪN NHẬP

Trải qua chặng đường thành tựu to lớn của Giáo hội Phật giáo Việt Nam kể từ ngày thành lập 1981, chúng không thể không kể công lao của chư tiền nhân đi trước. Gần nhất là phong trào chấn hưng Phật giáo diễn ra sôi nổi trong thời kỳ đất nước chìm trong cơn binh lửa của phát xít Nhật, rồi đến thực dân Pháp. Trong bối cảnh nhiễu nhương đó không không kể đến người cư sĩ công lớn cho đời và đạo: Chánh Trí - Mai Thọ Truyền.

Mai Thọ Truyền, trong những năm làm việc đó đây khắp lục tỉnh miền Tây, có để tâm nghiên cứu tìm hiểu về Phật giáo, Nho giáo, và các tư tưởng tôn giáo triết lý khác. Đến đâu ông cũng tham vấn các vị danh nho nổi tiếng để thử tài học vấn và biện bác, nhưng chưa vị nào giúp ông thỏa nguyện. Đến khi làm việc ở Sa Đéc, ông đến tham vấn Hòa Thượng Thích Hành Trụ, là giảng sư tại chùa Long An, chính nơi đây ông thực sự quy ngưỡng cảm phục trước đức độ và trí tuệ của vị danh Tăng nên cầu làm đệ tử của Ngài. Hòa thượng Thích Hành Trụ đặt pháp danh cho ông là Chánh Trí. Là một Phật tử thuần thành, ông ăn chay trường từ ngày thọ Tam quy ngũ giới, làm Phật sự không biết mệt mỏi. Từ đây, ông bắt đầu dốc lòng đem khả năng và trình độ học thức của mình ra hộ trì chánh pháp.

II. NHỮNG ĐÓNG GÓP TO LỚN

1. Công lớn cho đời

Chánh Trí - Mai Thọ Truyền là một trong những khuôn mặt Phật tử cư sĩ lớn của thời đại. Ông sinh năm 1905 tại làng Long Mỹ tỉnh Bến Tre, và đã học tại các trường trung học Mỹ Tho và Chasseloup Laubat ở Sài Gòn. Năm 1924, ông thi đậu Thư ký Hành chánh và được bổ đi làm việc tại Sài Gòn, Hà Tiên, Chợ Lớn. Ông thi đậu Tri huyện năm 1931 và đã tùng sự tại Sài Gòn, Trà vinh, Long Xuyên và Sa Đéc. Năm 1945, sau Cách Mạng Tháng Tám, ông đã làm chủ tịch Ủy Ban Quận Bộ Châu Thành Long Xuyên rồi trưởng phòng hành chính Ủy Ban Hành Chính Tỉnh Bộ Long Xuyên.

Năm 1945, sau đảo chính Nhật, ông đang làm Quận trưởng Cầu Ngang, được mời về giữ chức Phó Tỉnh trưởng Trà Vinh. Tháng 6 năm ấy, chính quyền Trần Trọng Kim cử ông làm Quận trưởng Thốt Nốt (Long Xuyên). Sau Cách Mạng Tháng Tám, ông được cử làm Chủ Tịch Ủy Ban Quận Bộ Việt Minh Châu Thành, Long Xuyên, rồi Chánh văn phòng kiêm Ủy viên Tài chánh Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Long Xuyên. Sau khi quân đội Pháp chiếm Long Xuyên, ông cùng Ủy ban dời về núi Sập rồi giải tán, nhường quyền chỉ huy kháng chiến cho quân sự. Ông lánh về vùng thôn quê ẩn náu. Chính phủ Nguyễn Văn Thinh mời ông làm Quận trưởng, rồi Phó tỉnh trưởng Sa Đéc. Trước cảnh quân đội Pháp bố ráp tàn sát dân chúng, ông can thiệp không được, nên xin từ chức. Chính phủ không cho, ông bèn cáo bệnh xin đi điều dưỡng.

Ông xin đổi về Sài Gòn năm 1947 và lần lượt giữ những chức vụ sau đây: chánh văn phòng phủ Thủ tướng của chính phủ Nguyễn Văn Xuân (Hà Nội), Chánh văn phòng bộ Kinh Tế, Giám đốc hành chính sự vụ bộ Ngoại Giao, Đổng lý văn phòng bộ Nội Vụ của chính phủ Nguyễn Nam Long, Đổng lý văn phòng Phủ Thủ Hiến Nam Việt và Phó đổng lý văn phòng Phủ Thủ Tướng của chính phủ Bửu Lộc. Năm 1955 ông đổi sang ngạch thanh tra hành chính và tài chính và đến năm 1960 về hưu thời chính phủ Ngô Đình Diệm. Sau cách mạng 1963, ông tham dự Hội Đồng Nhân Sĩ trong chính phủ Dương Văn Minh, và đến năm 1967 ông ứng cử Phó tổng thống chung liên danh với ông Trần Văn Hương, năm 1968, ông giữ chức quốc vụ khanh kiêm viện trưởng Giám Sát Viện trong chính phủ Trần Văn Hương, rồi đổi sang chức vụ Quốc Vụ Khanh đặc trách văn hóa cho đến năm ông mất (1973).

Với trách vụ Quốc vụ khanh đặc trách Văn hóa, ông đã làm được những việc có ích cho đương thời và hậu thế: xây dựng Thư viện Quốc gia (ngay trên khuôn đất mà thực dân Pháp đã dùng xây khám lớn Saigon gieo biết bao tội ác) nay là Thư viện Khoa học Tổng hợp thành phố, ở đường Lý Tự Trọng. Thư viện này do kiến trúc sư Phật tử Nguyễn Hữu Thiện chủ trì thiết kế, khởi công năm 1965, hoàn tất năm 1970, là một công trình kiến trúc hiện đại.

Trong thời gian này, ông xúc tiến việc thành lập Văn khố quốc gia và Nhà văn hóa, thành lập và đẩy mạnh hoạt động của Ủy ban Điển chế văn tự, lập Ủy ban dịch thuật và xuất bản các sách Hán Nôm quý hiếm, thành lập Chi nhánh Bảo tồn Cổ tích Huế. Hành nhiệm ở đâu cũng tỏ ra liêm khiết, chính trực và đức độ, không xu nịnh cấp trên, hà hiếp dân chúng, nên được quý mến.

2. Công lớn cho đạo

Đối với phong trào chấn hưng Phật giáo, ông là một kiện tướng trong hàng cư sĩ đã đóng góp công sức rất lớn. Năm 1950, ông vận động thành lập Hội Phật Học Nam Việt. Hội Phật Học Nam Việt được thành lập do nghị định của Thủ Hiến Nam Việt ký ngày 19.9.1950. Bản tuyên cáo của hội có nói đến nguyện vọng thống nhất các đoàn thể Phật giáo trong nước. Bản tuyên cáo viết: "Đề xướng việc lập hội Phật học này, chúng tôi còn có cái thâm ý đi đến chỗ Bắc Trung Nam sẽ bắt tay trên nguyên tắc cũng như trong hành động. Sự thống nhất này đã trở nên cần thiết kể từ ngày mồng 8 tháng sáu dương lịch năm nay, là ngày Việt Nam được chính thức làm hội viên hội Phật giáo quốc tế...". Hội đặt trụ sở tại chùa Khánh Hưng, sau dời qua chùa Phước Hòa. Ban đầu, Bác sĩ Nguyễn Văn Khỏe, một cây cột trụ của Hội Lưỡng Xuyên Phật Học đảm nhận trách vụ hội trưởng. Ông Mai Thọ Truyền giữ trách vụ Tổng thư ký. Các thượng tọa Thích Quảng Minh và Thích Nhật Liên đã triệt để ủng hộ cho việc tổ chức Hội Phật Học Nam Việt. Thượng tọa Thích Quảng Minh được bầu làm Hội trưởng của hội bắt đầu từ năm 1952. Năm 1955, sau khi Thượng tọa Thích Quảng Minh đi Nhật du học, Chánh Trí - Mai Thọ Truyền giữ chức vụ hội trưởng. Chức vụ này ông giữ cho đến năm 1973, khi ông mất.

Ông vận động và đứng ra xây dựng ngôi chùa Xá Lợi, tiêu biểu cho nét văn hóa mới của Đông Tây hòa quyện, làm trụ sở của Hội Phật Học Nam Việt. Chùa Xá Lợi trụ sở thứ ba và vĩnh viễn của Hội Phật Học Nam Việt được khởi công xây dựng năm 1956 tại số 89 đường Bà Huyện Thanh Quan, Sài Gòn (nay số 89 Bà Huyện Thanh Quan, Phường 7, Quận 3, Tp. HCM), và được hoàn thành hai năm sau đó. Chùa được kiến trúc một cách mới mẻ, có tháp chuông, chính điện, giảng đường, thư viện và tăng xá. Đích thân cư sĩ lo liệu mọi thủ tục như xin phép xây dựng, xin phép tổ chức lạc quyên tạo nguồn kinh phí. Sau lễ động thổ khai móng 19 tháng?, Hội làm lễ lạc thành rất long trọng vào các ngày 14, 15, 16 tháng Ba năm Mậu Tuất (nhằm ngày 2 đến ngày 4-5-1958) và được HT. Khánh Anh (Pháp chủ Giáo hội Tăng già Nam Việt đồng thời là chứng minh Đại đạo sư của Hội Phật Học Nam Việt) đặt tên chùa Phật học Xá Lợi. Chùa được xây cất trên khoảnh đất rộng 2.500 m2, đặc biệt tháp chuông của chùa Xá Lợi với một tỷ lệ cân xứng và những mái cong thanh nhã đã trở thành một biểu tượng đẹp trong lòng thành phố Hồ Chí Minh ngày nay.

Năm 1958, Hội Phật Học Nam Việt chuyển về chùa Xá Lợi. Hội đã mở các lớp Phật học phổ thông lúc bấy giờ do chư Thượng tọa Thích Thiện Hòa, Thích Trí Hữu, Thích Thiện Hoa, Thích Quảng Minh diễn giảng. Chánh Trí - Mai Thọ Truyền cũng tham gia soạn và giảng một số tiết học cho học viên. Hàng tuần, tại chùa Xá Lợi, ông còn tổ chức các thời thuyết pháp cho đại chúng do ông mời các vị cao tăng thạc đức trong nước hay nước ngoài đăng đàn. Thỉnh thoảng, Chánh Trí - Mai Thọ Truyền cũng thăng tòa thuyết giảng.

Bên cạnh đó, Hội Phật Học Nam Việt còn xuất bản tạp chí Từ Quang do ông làm chủ nhiệm kiêm chủ bút. Tạp chí này suốt gần 24 năm liên tục (1951 - 1975) đã đóng góp không nhỏ cho công việc phổ biến Phật học ở Sài Gòn và các tỉnh. Tạp chí đã được chư Tăng bên Giáo hội Tăng Già Nam Việt sốt sắng góp phần về phương diện biên tập. Chính ông là cây bút thường xuyên trên Từ Quang. Với lối hành văn nhẹ nhàng, bóng bẩy và sâu sắc, với trình độ thâm hiểu nghĩa lý sâu xa của kinh điển, những bài ông viết đã được độc giả hoan nghênh, đã tạo cơ duyên cho nhiều người đến với đạo Phật. Ông cùng Hội Phật Học Nam Việt đã thành lập trên 40 Tỉnh hội và Chi hội Phật học khắp miền Nam.

Để làm đòn bẩy thúc đẩy cho phong trào chấn hưng Phật giáo tại miền Nam, năm 1952, ông và Hội Phật Học Nam Việt đã tạo nên Phật sự vô cùng quan trọng, gây được tiếng vang khắp toàn quốc. Đó là lễ rước ngọc Xá Lợi tại Sài Gòn vào ngày 13-9-1952. Nhân khi phái đoàn Phật giáo Tích Lan đi dự Đại hội Phật giáo Thế giới kỳ II tại Tokyo, có mang theo một viên ngọc Xá Lợi để tặng quốc gia Nhật Bản. Trên đường đi, phái đoàn quá cảnh Sài Gòn 24 tiếng đồng hồ. Cuộc rước ngọc Xá Lợi đã được đông đảo Tăng Ni, Phật tử, đồng bào thành phố và các tỉnh lân cận tham dự để chiêm bái Xá Lợi Phật đầu tiên đến Việt Nam.

Trên trường Phật giáo quốc tế, cư sĩ đã đảm trách Phó Chủ tịch Hội Liên hữu Phật giáo Thế giới trong Đại hội Phật giáo Thế giới kỳ VI năm 1962 tổ chức tại Phnom Penh, Campuchia. Ngoài ra, cư sĩ còn tham dự các Hội nghị Văn hóa Phật giáo tại New Delhi (Ấn Độ) năm 1956, Hội nghị Văn hóa Phật giáo tại Tokyo (Nhật Bản) năm 1958, Hội nghị Phật giáo Thế giới lần VII tại Benarès (Ấn Độ) năm 1964.

Trong giai đoạn Pháp nạn năm 1963, chùa Xá Lợi là nơi đặt văn phòng của Ủy ban Liên phái Bảo vệ Phật giáo. Ông giữ nhiệm vụ Tổng thư ký Ủy ban Liên Phái Bảo vệ Phật giáo đòi hỏi chính quyền Ngô Đình Diệm thực thi bình đẳng tôn giáo. Tại đây, Ủy ban Liên phái tổ chức các cuộc họp báo công bố 5 nguyện vọng chính đáng của Phật giáo và tố cáo trước công luận quốc tế và trong nước ý đồ triệt hạ Phật giáo của chế độ Ngô Đình Diệm. Ông và Hội Phật Học Nam Việt đồng ý để Ủy ban đặt trụ sở trung ương tại chùa Xá Lợi, nên khi chính quyền cho quân đội và cảnh sát đánh phá, phong tỏa chùa, bắt bớ cầm tù Tăng Ni Phật tử, ông cũng chịu chung số phận. Chùa Xá Lợi trở thành địa điểm lịch sử trong cuộc đấu tranh kiên cường đẫm máu của Phật giáo đồ chống chế độ độc tài kỳ thị tôn giáo. Một hình ảnh rất cảm động khi rước Pháp thể của Bồ tát Thích Quảng Đức về quàn tại chùa Xá Lợi hai tuần trước khi làm lễ trà tỳ tại An dưỡng địa Bình Chánh, cư sĩ Chánh Trí Mai Thọ Truyền nằm lăn trên đất dưới Pháp thể của Bồ tát từ cổng chính tới cửa giảng đường (ghi theo lời kể của HT.Thích Đức Nghiệp trong khóa hội thảo về Bồ tát Thích Quảng Đức).

Năm 1964, ông tham gia Ủy ban soạn thảo Hiến chương Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất và được bầu làm Phó Viện trưởng Viện Hóa Đạo. Nhưng vì bất đồng ý kiến về mặt tổ chức, chỉ một tháng sau ông từ nhiệm, quay về hoạt động cho Hội Phật học Nam Việt trong cương vị Hội trưởng.

Khi Viện Đại Học Vạn Hạnh được thành lập, tạm đặt tại chùa Xá Lợi trong khi chờ xây xong cơ sở, ông nhận làm giảng viên cho Viện trước tiên, và sau đó ông còn giữ chức Phụ tá Viện trưởng đặc trách hành chánh và tài chánh, kiêm Tổng Thư ký niên khóa 1967 - 1968.

Ngôi Phạm vũ Xá Lợi sau khi lạc thành đã gắn liền với những sự kiện lịch sử trọng đại của Phật giáo nước nhà. Các kỳ Đại hội của Tổng hội PGVN lần III (năm 1959), lần IV (năm 1962) nhất là Đại hội ngày 21-12-1963, đã thành lập Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất. Sau khi Đại hội đại biểu tổ chức tại thủ đô Hà Nội vào tháng 11-1981 đã thành lập Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Văn phòng II Hội đồng Trị sự Giáo hội đặt tại chùa Xá Lợi mấy năm liền.

Với học lực uyên thâm và sự thông hiểu sâu sắc giáo lý, ông đã dành nhiều thời gian dịch và trước tác các tác phẩm có giá trị về Phật học:

• Tâm và Tánh (do Nhà Xuất bản Đuốc Tuệ - Hà Nội ấn hành năm 1950).

• Ý nghĩa Niết Bàn (1962).

• Một đời sống vị tha (1962).

• Tâm kinh Việt giải (1962).

• Le Bouddhisme au Viet Nam (1962)

• Pháp Hoa huyền nghĩa (1964)

• Địa Tạng mật nghĩa (1965)

(Hội Phật học Nam Việt ấn hành).

Ngoài ra, ông còn một số tác phẩm chưa xuất bản như: Truyền tâm pháp yếu, Tây Du Ký, Hư Vân Lão Hòa Thượng, Kinh Vô Lượng Thọ, Kinh Quán Vô Lượng Thọ, Mười lăm ngày ở Nhật, Vòng quanh thế giới Phật giáo, Đạo đời, Khảo cứu về Tịnh Độ Tông, Mật Tông và một tác phẩm đang viết dở là Kinh Lăng Nghiêm.

Lúc 8 giờ 15’ ngày 17/4/1973, nhằm ngày rằm tháng 03 năm Quý Sửu, Cư sĩ Chánh Trí – Mai Thọ Truyền trút hơi thở cuối cùng. Cư sĩ đã về với cõi Phật nhưng cuộc đời tận tụy phụng sự Chánh pháp và những cống hiến của Cư sĩ thật đáng trân trọng và tồn tại mãi với Phật giáo nước nhà.

III. KIẾN NGHỊ

Khi xưa, đức Phật đã từng khẳng định trong bốn chúng đệ tử của Ngài, gồm tỳ kheo, tỳ kheo ni, cận sự nam và cận sự nữ, đều có vai trò quan trọng không kém nhau trong việc bảo tồn Phật pháp. Do vậy mới thấy vai trò người cư sĩ không chỉ là hộ trì cúng đường vật thực hay xây dựng chùa tháp, mà còn phải biết nỗ lực tu tập đối đầu với những chướng duyên phiền não và truyền bá lời Phật dạy thông qua dịch kinh, giảng dạy, xuất bản sách…

Trên tinh thần này của người cư sĩ, Chánh Trí - Mai Thọ Truyền đã làm quá tốt. Tất cả chúng ta luôn mong tấm gương công lớn đối với đời và đạo được lan tỏa đến với nhiều cư sĩ thời nay. Để có thể phát huy được vai trò người cư sĩ tài và đức như vậy, chúng tôi có vài kiến nghị tham khảo như sau:

1. Thư viện chùa Xá lợi nên đặt tên Thư viện Chánh Trí để nhắc nhở người nay về công hạnh lớn của cư sĩ Chánh Trí - Mai Thọ Truyền

2. Ban Giáo dục Phật giáo cần quan tâm mở các lớp Phật học chính quy theo các cấp: Sơ cấp, Trung cấp, Cử nhân, Thạc sĩ, Tiến sĩ Phật học dành cho các vị cư sĩ trẻ có nhu cầu nghiên cứu.

3. Nên cơ cấu những cư sĩ có tài - đức vào các Ban, Viện từ trung ương đến cơ sở để tăng thêm vai trò và bổn phận của cư sĩ đối với đạo pháp.

4. Tiếp tục phát triển các lớp giáo lý Phật đà sâu rộng trong quần chúng cư sĩ từ thành thị đến nông thôn nhằm trang bị kiến thức học Phật.

Lịch sử Phật giáo Việt Nam sẽ mãi ghi nhận sự đóng góp to lớn của Chánh Trí - Mai Thọ Truyền về phương diện đời cũng như đạo. Ông là một trong những hàng cư sĩ hữu công trong vai trò hộ pháp thông qua phương cách giảng dạy, xuất bản hay giới thiệu Phật pháp và sự tu tập bản thân. Trong công trình Tiểu sử danh tăng Việt Nam, Thượng tọa Thích Đồng Bổn nhận định về Chánh Trí – Mai Thọ Truyền: “Ông đã cống hiến trọn đời cho việc phụng sự Phật pháp. Ông là một người cư sĩ mẫu mực uyên thâm giáo lý, tận tụy với đạo dù đang ở những địa vị cao của quan trường. Ông là một điển hình cho sự tích cực của hàng cư sĩ lợi đạo ích đời theo tinh thần đạo Phật, và là điểm sáng chói ở miền Nam trong phong trào chấn hưng và thống nhất Phật giáo, góp phần lớn lao trong sự nghiệp truyền bá tri thức Phật học, nhất là phát triển hệ thống Phật học cư sĩ do ông sáng lập ra vẫn còn duy trì hoạt động cho đến ngày nay”.

Sự đóng góp to lớn của Chánh Trí - Mai Thọ Truyền thật sự như những hoa trái công đức đang bắt đầu nở rộ, và chùa Xá Lợi tiếp tục trở thành địa chỉ đẹp cho mọi người quy hướng trước những thử thách cho sức tinh tấn, kiên nhẫn trên con đường tu thân hành thiện của mình.

 

---

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Lang (1973), Việt Nam Phật giáo sử luận, tập 3, Nxb Sài Gòn

2. Thích Đồng Bổn chủ biên(1995), Tiểu sử danh tăng Việt Nam thế kỷ XX, tập 1, Thành hội Phật giáo TP. HCM ấn hành.

3. https://thuvienhoasen.org/a21579/ebook-pdf-cua-cu-si-chanh-tri-mai-tho-truyen

4. https://phatgiao.org.vn/cu-si-chanh-tri--mai-tho-truyen-1905--1973-d25065.html

5. https://vi.wikipedia.org/wiki/Mai_Thọ_Truyền