CHÙA GIÁC LÂM

CHÙA GIÁC LÂM, MỘT DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA

NỔI TIẾNG Ở SÀI GÒN - GIA ĐỊNH

TRẦN ĐÌNH SƠN

 

Đầu thế kỷ XVIII, dân Việt khai phá mở mang đất nước đến tận vùng đất Đồng Nai – Gia Định. Theo truyền thống từ xưa, làng mạc xây dựng đến đâu thì chùa chiền mọc lên đến đó để làm chỗ sinh hoạt tâm linh, tín ngưỡng cho quần chúng. Một trong những ngôi chùa có ảnh hưởng sâu rộng ở vùng đất mới phương Nam còn tồn tại đến nay là Tổ đình Giác Lâm(1).

Sách Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức(2) viết: “Chùa Giác Lâm ở tại gò Cẩm Sơn, cách Lũy Bán Bích về phía tây 3 dặm. Gò này như đống vàng nổi lên giữa vùng đồng bằng trăm dặm, hình tựa bình phong, đội nón, mở trướng, trải thảm, rộng chừng ba dặm. Cây to thành rừng, hoa núi như gấm, sớm chiều mây khói bốc lên nhiễu quanh, chùa tuy nhỏ nhưng cảnh thú vị.

Mùa xuân Giáp Tý năm thứ 7 triều Vua Thế Tông (tức Chúa Nguyễn Phước Hoạt – 1774), ông Lý Thoại Long người xã Minh Hương, cúng tiền xây dựng chùa viện trang nghiêm nhà thiền thanh vắng. Vào dịp tiết đẹp thanh minh (mồng 6 tháng 3 âm lịch), trùng cửu (mồng 9 tháng 9 âm lịch), thi nhân, du khách, tụm năm, tụm ba mở tiệc rượu ngồi ngắm hoa, nâng chén quỳnh mà ngâm vịnh. Trông xuống phố chợ bụi bặm xa cách vượt ngoài tầm mắt, thật đáng du ngoạn thưởng thức.

Gần đây, có đại lão Hòa thượng Viên Quang, đời thứ 36 dòng Thiền Lâm Tế chính tông là bậc chân tu kiên trì mật hạnh. Từ thuở ấu thơ đến lúc cao tuổi, càng ngày càng tinh tiến. Tính ngài thích mây khói, suối đá nên bước chân hiếm khi đặt đến chốn thành thị ồn ào.

Từ lúc gậy Thiền bay đến đây, trong núi dứt phiền não, dưới rừng xây Chùa Phật. Năm Gia Long thứ 15 (1816), Ngài mở giới đàn lớn, từ đó thiện nam tín nữ quy y đông đảo nên cửa Thiền càng phát triển, thịnh vượng”.

An toàn hầu Trịnh Hoài Đức và Hòa thượng Viên Quang vốn có nhân duyên thân thiết từ thời thơ ấu. Sau mấy mươi năm loạn lạc xa cách mỗi người đi một hướng đạo, đời khác nhau.

Dưới triều Gia Long (1802 – 1819), Trịnh Hoài Đức được cử giữ chức Hiệp Tổng trấn thành Gia Định. Một dịp đi lễ Phật, ông gặp lại người bạn cũ, bây giờ đã trở thành bậc cao tăng, Hòa thượng Viên Quang. Cảm xúc trào dâng, Trịnh Hoài Đức làm bài thơ kỷ niệm:

“Nhớ xưa thuở thái bình

Đất Đồng Nai thạnh mỹ

Đạo Phật được hưng sùng

Nhà ngoại thêm phú quý

Ta đồng tử đốt hương

Sư giới hạnh tu hành

Bên ngoài chia đạo đời

Bên trong đồng tâm chí

Loạn lạc phải xa nhau

Thế giới thành ngạ quỷ

Ta trôi nổi vào ra

Bọt bèo biển sanh tử

Mới đó bốn mươi năm

Chớp nhoáng chuyện thế sự

Nay bỗng nhiên nhàn hành

Nơi Thiền môn gặp gỡ

Ta hiệp trấn tướng công

Sư cao tăng thượng sĩ

Nhìn xưa như giấc mộng

Tâm cùng tâm tương nghị

Chuyện xưa nói sao cùng

Đạo lớn vốn như thị”

(Nguyễn Lang dịch)

 

Kế thừa Hòa thượng Viên Quang, các vị cao tăng như Hải Tịnh, Hoằng Ân,… nỗ lực phát triển Chùa Giác Lâm thành trung tâm giáo dục đào tạo tăng tài ở miền Nam. Để giữ gìn văn hóa truyền thống trong thời kỳ đất nước mất độc lập, các ngài đã chú tâm phát huy lễ nhạc làm phương tiện truyền bá giáo lý đạo Phật trong quần chúng. Từ nguồn mạch tâm linh này, dần dần hình thành bộ môn đờn ca tài tử và nghệ thuật cải lương Nam Bộ.

 Đến nay, trải qua hơn 300 năm lịch sử phát triển của Thành phố, nhiều ngôi Chùa cổ như Khải Tường, Từ Ân, Mai Sơn…  đã bị giặc Pháp phá hủy. May mắn, Tổ đình Giác Lâm vẫn tồn tại uy nghi để làm chứng cho bao cuộc thịnh suy của vùng đất Sài Gòn – Gia Định. Chùa Giác Lâm xứng đáng là một di tích lịch sử, văn hóa quý báu của dân tộc Việt Nam.

---

(1) Hiện tại, Chùa Giác Lâm mang số 118 Đường Lạc Long Quân, Q. Tân Bình, TP.HCM. Chùa được công nhận là Di tích lịch sử - Văn hóa cấp Quốc gia.

(2) Trịnh Hoài Đức (1765 – 1825): Công thần triều Nguyễn từng giữ chức Hiệp tổng trấn thành Gia Định (1808), Tổng trấn thành Gia Định (1820) được phong tước An toàn hầu. Ông là một tác gia văn học nổi tiếng đầu thời Nguyễn.