NGƯỜI THẦY DƯỚI GÓC NHÌN ĐẠO PHẬT

 

THÍCH NỮ DIỆU CÚC

 

 

Người thầy phải là người có tri thức và đạo đức. Thầy giáo phải là tấm gương tốt cho học sinh noi theo.

Có tri thức mới chia sẻ những hiểu biết đến người học trò, có đạo đức mới có thể làm chỗ dựa cho học trò nương tựa và y cứ. Đạo đức là nền tảng mà mọi hạt giống tri thức được gieo trên đó. Trong kinh, Đức Phật cũng dạy một vị Thầy phải thành tựu mười pháp, đó là: “Sống chế ngự với giới bổn Pātimokkha, đầy đủ uy nghi chánh hạnh, thấy sợ hãi trong các lỗi nhỏ, chấp nhận và học tập các học pháp, là người nghe nhiều, thọ trì điều đã được nghe, cất chứa điều được nghe, khéo thông hiểu, khéo quyết định, theo kinh, theo chi tiết...”¹.

Dạy học trò với tâm như dạy người con một, một lòng dạy dỗ mà không cầu sự trả ơn, không cầu tiếng tăm, không vì lợi dưỡng, không có tâm phân biệt, cũng không vì lợi ích cho mình. Đó là những chuẩn mực tỏa sáng của người thầy. Khi người thầy có tình thương và tâm không vì danh vọng, lợi dưỡng khi dạy người học trò, chính những điều này làm cho phẩm vị của người thầy trở nên rất mực cao cả, thiêng liêng.

***

Người thầy còn phải có khả năng nắm bắt tâm lý của học trò, hiểu những chuyển biến tâm lý của người học trò để khích lệ, sách tấn để người học trò phát huy năng lực của mình là rất cần thiết. Trong kinh Trường Bộ cũng đã viết: “Khen đệ tử với các bạn bè quyến thuộc”² ca ngợi đúng và kịp thời là trách vụ cần có của một người thầy đúng mực.

Trong tạng luật Đức Phật cũng chế định: “Này các Tỳ kheo, vị thầy dạy học sẽ gợi lên ở người học trò tâm của người con và người học trò sẽ gợi lên ở thầy dạy học tâm của người cha. Như thế trong khi sống cùng nhau có sự tôn kính, có sự phục tùng, có sự cư xử hài hòa với nhau, họ sẽ đạt đến sự lớn mạnh, sự tăng trưởng, sự phát triển trong pháp và luật này”³.

Đức Phật nhà giáo dục vĩ đại, người là một bậc thầy có cách dạy học trò thật là tuyệt xảo, chính vì vậy mà người độ cho tất cả mọi tầng lớp từ già, trẻ, lớn, bé… với đủ căn cơ dù giỏi hay dở Ngài cũng kiên nhẫn giúp họ thành tựu đạo nghiệp giải thoát. Qua những bản kinh chúng ta thấy Đức Phật tùy từng đối tượng khác nhau mà ngài dạy dỗ người học trò của mình. Ngài là bậc đạo sư mẫu mực luôn biểu hiện tâm từ đối với đệ tử. Đối với người học trò của mình đôi khi ngài đóng vai như là người mẹ hiền khuyên dạy những người con của mình⁴, có lúc lại như người cha mẫu mực, đôi khi như người bạn để chia sẻ với người học trò, nó thể hiện tấm lòng thương quý của ngài. Như trong kinh Pháp Hoa, phẩm Dược Thảo Dụ, Đức Phật khẳng định: ngài biết rõ tâm ưa muốn của tất cả chúng sanh mà chỉ bày tất cả trí huệ cho chúng sanh⁵.

Qua đây, ta cũng thấy được tài năng điều phục người khác của bậc đạo sư (ngài được xem là bậc Điều Ngự Trượng Phu). Đức Phật có biệt tài cảm hóa người khác bằng sắc thái từ tốn và các lập luận thông minh đến nỗi các du sĩ đương thời rất e ngại khi đàm đạo với Ngài họ nói: “Sa môn Gotama là huyễn thuật sư, có huyễn thuật lôi cuốn các đệ tử ngoại đạo”⁶.

Ngài rất chú trọng việc dạy dỗ học trò của mình và là bậc thầy trong các bậc thầy có chế độ giáo dục và huấn luyện học trò rất căn bản và chi tiết, điều này được thể hiện trong bản kinh Ganaka Moggallāna⁷.

Người thầy còn phải có khả năng chăm lo đời sống và năng lực bảo vệ sức khỏe cho người đệ tử. Rồi khi người đệ tử bệnh phải chăm sóc tận tình, mà không có tâm chán ghét.

Bên cạnh đó đối với những học trò khó dạy, bất trị… thì người thầy phải nỗ lực dạy dỗ bằng tất cả những gì có thể. Người thầy thâu nhận người đệ tử mà không dạy đó là một trọng tội. Người thầy có trách nhiệm đào tạo nên những sứ giả tốt cho đạo mà cũng là người bạn chân thật cho đời trong hướng đi lên xây dựng cuộc sống an vui.

Tóm lại, người thầy là người dưỡng nuôi bao bọc, dạy dỗ người đệ tử nên người đức hạnh. Thầy là người khai mở tâm tuệ cho chúng ta. Cùng với sự hướng dẫn dắt dìu của thầy, người học trò phải không ngừng nỗ lực từng bước chúng ta mới vẫn tiến trên đường tu tập. Người đệ tử phải luôn gần gũi thầy để được thấm nhuần giới đức của thầy là điều rất cần thiết. Tổ Quy Sơn cũng thường nhắc: “Thân cận thiện hữu như vụ lộ trung hành, tuy bất thất y thời thời hữu thuận; Gần gũi người hiền như đi trong sương móc, tuy không ướt áo mà lúc nào cũng thấm đượm”⁸.

Trong bất cứ hoàn cảnh nào, người thầy cũng cần sự lắng nghe và thấu hiểu. Chính vì vậy, người thầy phải gần gũi chia sẻ những khó khăn của người đệ tử trong tu tập, trong cuộc sống, sẽ hiểu những tâm tư, những nguyện vọng, hoặc những khó khăn của người đệ tử để nâng đỡ dìu dắt. Phải xây dựng tình cảm thầy trò, biến ngôi chùa thành ngôi nhà tâm linh, trong đó người thầy phải đầy đủ phước trí để có thể vừa là người cha lo cho người con về mặt vật chất, lẫn tinh thần, biết được tâm ý của người con để có thể can thiệp kịp thời những lúc người học trò gặp khó khăn và bế tắc trong cuộc sống, để dẫn dắt người học trò đi đúng chánh pháp, mà điều tiên quyết nhất đó phải là một bậc minh sư thì mới có thể làm tròn trách nhiệm của mình.

 

---

1. Kinh Tăng Chi Bộ, tập 4, Thích Minh Châu dịch, VNCPHVN,1997, tr. 336.

2. Kinh Tăng Chi Bộ, tập 4, Thích Minh Châu dịch, VNCPHVN, 1997, tr. 543.

3. Tam Tạng Việt Ngữ, Đại Phẩm, tập 1, Chương Trọng Yếu, Nxb. Tôn giáo, 2017, tr.106.

4. Kinh Trung Bộ, tập 2, Thích Minh Châu dịch, Kinh Catuma, VNCPHVN, 1992, tr.253.

5. Kinh Diệu Pháp Liên Hoa, Thích Trí Tịnh dịch, Phẩm Dược thảo dụ thứ năm, Nxb. Tôn giáo, 2010, tr.187.

6. Kinh Trung Bộ, tập 2, Thích Minh Châu dịch, kinh Ưu ba ly, VNCPHVN, 1992, tr.100.

7. Kinh Trung Bộ, tập 3, Thích Minh Châu dịch, Kinh Ganaka Moggallāna, VNCPHVN, 1992, tr.107-133.

8. Sa di giới và Sa di ni giới, Thích Trí Quang dịch, phần Quy Sơn Cảnh sách, Nxb.Tôn giáo, 2011, tr. 67.