RẰM THÁNG MƯỜI, NGHĨ VỀ “TỨ TRỌNG ÂN”

 

VU GIA

 

“Không ai giàu ba họ/ Chẳng ai khó ba đời”. Có cố gắng, có niềm tin sẽ có đền đáp. Những người lớn tuổi luôn nhắc nhở con cháu như thế.

Rằm tháng mười trong tuổi thơ tôi là ngày Tết Cơm mới. Ngày ấy, nhà nhà đều có cúng cơm mới. Tuy không mâm cao cổ đầy, nhưng chắc chắn có bữa cơm không (cơm trắng không có độn bắp hoặc khoai lang khô, sắn lát khô,…). Hơn 70 năm về trước, bà con quê tôi (miền Trung nắng bụi mưa bùn) mỗi bữa có được chén cơm trắng không dễ. Nhà nào cơm độn có đủ ngày ba bữa đã là hạnh phúc.

Rằm tháng mười, đối với người nông dân là ngày ăn mừng và cảm ơn đất trời, thần linh, tổ tiên đã ban cho họ một vụ mùa không tệ. Nhưng dù vụ mùa thất bát, họ cũng cảm ơn và cầu xin vụ mùa sau tốt đẹp hơn. Trước mắt là vụ hoa màu sau cây lụt lệ (Ông tha bà không tha/ Làm chi cũng lụt hăm ba tháng mười). Sau cây lụt lệ này, đất sẽ “im”, người người tiếp tục ra đồng bán mặt cho đất, bán lưng cho trời để tiếp tục cuộc sống cho hết kiếp người và đặt niềm tin vào đời sau sẽ khá hơn, bởi “Không ai giàu ba họ/ Chẳng ai khó ba đời”. Có cố gắng, có niềm tin sẽ có đền đáp. Những người lớn tuổi luôn nhắc nhở con cháu như thế.

Lời dạy này, tôi nhớ đến bây giờ và luôn áp dụng vào cuộc sống. Khổng Tử dặn: “Lão giả an chi” (Người già sống yên phận, không để ý đến việc đời), nhưng hơn 10 năm về hưu, tôi không chịu yên phận, vẫn không quên lời chỉ dạy được nghe khi còn ở tuổi thiếu thời, nghĩa là vẫn cố gắng, vẫn làm việc đều đặn.

Niềm tin “Hữu cầu tất ứng”

Qua tuổi “tri thiên mệnh”, tôi bắt đầu đọc một số kinh sách của một số tôn giáo đang hiện diện ở đất nước ta và được biết trong Phật giáo, rằm tháng mười có ý nghĩa quan trọng là dịp để những người con Phật thể hiện lòng tri ân sâu sắc đối với Tam bảo (Phật, Pháp, Tăng), tổ tiên và cha mẹ, coi đây là một trong những “Tứ trọng ân” mà đức Phật đã dạy. Ngày này, cũng là cơ hội để mọi người đoạn ác tu thiện, đoan chính tâm niệm, tưởng nhớ công đức của chư Phật, Bồ tát và các vị tổ sư, đồng thời cầu an và cầu siêu cho người đã khuất.

 

 

Mở đầu văn khấn cho ngày này, chúng ta hiểu được phần nào niềm tin của con người, cụ thể là những nông dân Việt Nam trước đây:

“- Con kính lạy chín phương Trời, mười phương chư Phật.

- Con kính hoàng thiên hậu thổ, chư vị tôn thần.

- Con kính ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản xứ Thổ địa, ngài Bản gia Táo Quân cùng chư vị tôn thần.

- Con kính lạy tổ tiên, hiển khảo, hiển tỷ cùng chư vị hương linh (nếu cha mẹ còn sống thì thay bằng tổ khảo, tổ tỷ), kể cả các vị tiền chủ, hậu chủ ngụ tại nhà này, đồng lâm án tiền, đồng lai hâm hưởng, phù hộ gia trì cho chúng con luôn luôn mạnh khỏe, mọi sự bình an, vạn sự tốt lành, làm ăn thuận lợi, gia đình thuận hòa, người người tương kính”.

Tại sao khấn nhiều thế? Đọc kinh Phật, tôi mới hiểu thêm, Phật dạy: “Tất cả chúng sinh vốn là Phật”, nên không được coi thường chúng sinh và qua đó nêu lên ước vọng của mình. “Hữu cầu tất ứng”, họ tin và niềm tin ấy đã giúp họ vượt qua những gian khó của kiếp người, khai chi tán diệp để có chúng ta ngày nay.

Nói đến “Tứ trọng ân”, tôi thấy trong kinh Địa Tâm Quán, ghi: “Đức Phật bảo các ông trưởng giả Diệu Đức, Dũng Mãnh, Thiện Pháp ở trong thành Vương Xá rằng: Này các trưởng giả! Ta sắp nói pháp mầu nhiệm, vì muốn lợi ích cho những ai chưa biết ơn đức trong đời vị lai. Ơn đức trong thế gian và xuất thế gian có 4 thứ:

1- Ơn cha mẹ.

2- Ơn chúng sinh.

3- Ơn quốc gia.

4- Ơn Tam bảo.

Bốn ơn này tất cả chúng sinh, bình đẳng cõng đội”.

Nghĩ về “Tứ trọng ân” mà Phật đã dạy, tôi thấy vẫn còn phù hợp, thậm chí rất phù hợp. Nếu ai ai cũng biết bốn ơn này và biết trả ơn, thì xã hội sẽ tốt đẹp, chắc chắn đất nước ta sẽ “sánh vai với các cường quốc năm châu” như ước mong của Chủ tịch Hồ Chí Minh và khát vọng của dân tộc.

Quả báo nhãn tiền

Trong “Tứ trọng ân” theo lời Phật dạy, thì ơn đầu tiên là “Ơn cha mẹ”. Điều này, đã làm người thì không ai phủ nhận dẫu đây đó có người coi thường cha mẹ, thậm chí giết cha, giết mẹ chỉ vì lợi ích cho riêng mình.

Kinh Địa Tạng, Phật có dạy: “Cha mẹ trong nhà như Phật ở đời”, nghĩa là con người đừng mất công đi tìm Phật ở nơi nào khác. Cha mẹ chính là Phật sống trong nhà. Ngày hôm nay, ta nói được lời yêu thương nào, làm được điều gì tốt đẹp để cha mẹ vui thì làm ngay đi, đừng để đến ngày mai, e rằng quá muộn. Hai ông bà Phật ấy mà chưa phụng dưỡng, chưa trông nom đến nơi đến chốn thì mọi chuyện chỉ là… diễn trò.

Nhìn lại các tôn giáo lớn trên thế giới, ta thấy một trong Mười Điều Răn của Chúa được ghi trong Kinh Thánh là “Hãy hiếu kính cha mẹ”. Kinh Qur’an (Hồi giáo – Islam) và các lời dạy của Tiên tri Muhammad đều nhấn mạnh sự quan trọng của việc đối xử tốt với cha mẹ, xem đó như một nghĩa vụ tôn giáo và là một hành vi được khuyến khích: “Và rằng các ngươi phải hiếu thảo với cha mẹ của các ngươi”, “Hãy đối xử tốt với cha mẹ”. Nói chung, tôn giáo nào cũng rất coi trọng hiếu thảo với cha mẹ. Không có tôn giáo nào, kể cả tín ngưỡng dân gian dạy con người bất hiếu.

Ơn kế tiếp là “Ơn chúng sinh”. Với nhà Phật, chúng sinh là gồm cả hữu tình lẫn vô tình, chứ không riêng mỗi loài người. Chúng ta sống không cần nước ư? Không cần núi sông ư? Không cần không khí ư? Không cần ăn uống ư? Không cần đất đá ư?... Nếu cần, thì chúng ta phải biết ơn và trả ơn.

Làm sao để trả ơn? Chúng ta không làm ô nhiễm không khí, không làm ô nhiễm nguồn nước, không làm ô nhiễm đất đai, không phá hoại núi rừng, sông suối, không tận diệt muôn loài, làm mất cân bằng sinh thái,… Đó là trả ơn.

Ơn thứ tư là “Ơn Tam bảo”. Qua trang mạng tìm kiếm, tôi xin chép lại ngắn gọn: “Tam bảo là ba ngôi quý báu trong Phật giáo, bao gồm Phật bảo (Bậc giác ngộ), Pháp bảo (Giáo lý, chân lý của Phật) và Tăng bảo (Cộng đồng những người tu hành theo lời dạy của Phật). Tam bảo là nền tảng của Phật giáo, là nơi Phật tử nương tựa, quy y để tìm cầu sự giác ngộ và hạnh phúc an lạc”.

Kinh Pháp Cú (160), Phật dạy: “Hãy nương tựa chính mình/ Chứ nương tựa ai khác?/ Người khéo điều phục mình/ Đạt chỗ tự khó đạt”. Phật là bậc giác ngộ, đã chỉ cho nhân loại con đường lìa khổ đạt vui, chứ không tu giúp ai. Ai muốn có của cải, thì tu bố thí tài. Ai muốn thông minh trí tuệ, thì tu bố thí pháp. Ai muốn mạnh khỏe sống lâu, thì tu bố thí vô úy. Chứng đắc đến đâu thì tùy vào hạnh tu hành của mỗi người, Phật không can thiệp. Trong kinh Di Giáo, Ngài cũng dạy: “Các ngươi phải cố gắng tu hành để tự giải thoát, ta chỉ là người hướng dẫn mà thôi. Trong công việc chiến thắng mọi trở lực trên đường tiến triển để đi đến đích, chỉ có các ngươi là người có công hơn cả”.

Những lời dạy của Phật, những phương pháp tu tập do Phật truyền lại đã được ghi chép rõ ràng, cụ thể (giáo lý), nếu có duyên được những bậc chân tu, những thiện tri thức giúp đỡ trên đường tu tập, thì con đường dẫn đến giải thoát và giác ngộ sẽ phong quang hơn. Nếu ta không y giáo phụng hành, đắm chìm trong tham, sân, si, thì gánh lấy hậu quả. Quả báo nhãn tiền, trong đời ai cũng thấy, nhất là những ngày gần đây, khi Đảng quyết tâm bài trừ bọn sâu mọt hại nước, hại dân. Cái này, gọi là tự làm tự chịu chẳng thể trách ai được. “Ác nghiệp do mình gây/ Ác nghiệp do mình tạo/ Ác nghiệp nghiền kẻ ngu/ Như kim cương mài ngọc” (Kinh Pháp Cú, số 161).

Do vậy, chúng ta phải biết ơn Tam bảo. Đã biết ơn, thì trả ơn như thế nào? Đoạn ác tu thiện. Không nên có suy nghĩ, có hành động lợi mình hại người. Thương người như thể thương thân… Với tôi, làm được như thế là đã phần nào trả ơn Tam bảo. Nhiều người làm được như thế, tôi tin xã hội sẽ tốt đẹp.

Đạo đức là cái “gốc” của mỗi người

Ơn thứ ba trong “Tứ trọng ân” là “Ơn quốc gia”, tôi để cuối cùng trong bài viết này, vì có nhiều điều để nói.

 

Chủ tịch Hồ Chí Minh

 

Ngày 27/01/1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết Thư gửi các chiến sĩ cảm tử quân Thủ đô (Trung đoàn thủ đô), thăm hỏi tình hình ăn Tết, khen ngợi tinh thần gan dạ chiến đấu của các chiến sĩ và dặn dò những điều cần thiết. Bức thư có đoạn: “Các em là đội cảm tử. Các em cảm tử để cho Tổ quốc quyết sinh. Các em là đại biểu cái tinh thần tự tôn tự lập của dân tộc ta mấy nghìn năm để lại, cái tinh thần quật cường đó đã kinh qua Hai Bà Trưng, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung, Phan Đình Phùng, Hoàng Hoa Thám, truyền lại cho các em. Nay các em gan góc tiếp tục cái tinh thần bất diệt đó, để truyền lại cho nòi giống Việt Nam muôn đời về sau”.

Điều này, cho thấy hàng ngàn năm qua, dân tộc ta đã biết ơn và trả ơn Tổ quốc. Nếu ai cũng chỉ biết mình, không biết ơn và trả ơn Tổ quốc, thì không có được đất nước như ngày hôm nay. Đây là điều khẳng định. Thế mà mới đây, báo chí đưa những thông tin, khiến không ít người đọc, trong đó có tôi, nói như dân gian là… động trời! Bởi những người được hài danh hài tánh đều là những người có chức có quyền, có trình độ học vấn cao, ít nhất mỗi người có một vài văn bằng tốt nghiệp đại học trở lên, trình độ chính trị cũng từ cao cấp trở lên.

Báo Người Lao Động, ngày 05/7/2025, trong một bài viết, có đoạn: “Cũng theo cơ quan công tố cáo buộc, trong vụ án, cựu Bí thư Thành ủy TP Hòa Bình (tỉnh Hòa Bình cũ) Ngô Ngọc Đức đã 74 lần đánh bạc. Tổng số tiền bị can Đức đã chi để đánh bạc là hơn 4,26 triệu USD. Lần chơi nhiều nhất là gần 230.000 USD, lần chơi ít nhất là 700 USD.

Trong khi đó, cựu Phó Chủ tịch UBND tỉnh Phú Thọ (cũ) Hồ Đại Dũng đã chi hơn 7 triệu USD để đánh bạc qua 95 lần; lần chơi nhiều nhất là hơn 330.000 USD; lần ít nhất là gần 5.000 USD”.

Ngày 13/9/2025, Báo Nhân Dân có bài viết “Khởi tố, bắt tạm giam nhiều cán bộ chủ chốt của tỉnh Thanh Hóa”, tôi sững sờ. Những người này, ngay từ nhỏ đã được dạy, được học “Yêu Tổ quốc, yêu đồng bào”, tại sao lại như thế? Lý giải theo nhà Phật là do tham, sân, si, làm họ thoái hóa, biến chất.

Người xưa nói “Nhân chi sơ, tính bản thiện”, nghĩa là con người từ khi sinh ra đã vốn có sự lương thiện, biết điều phải trái. Nhưng khi lớn lên, dục vọng đê hèn làm họ mờ mắt, vi phạm bản tâm. Vì thế, tôn giáo có đạo đức tôn giáo (Mười điều răn của Thiên Chúa giáo, Ngũ giới của Phật giáo, Ngũ thường của Nho giáo, Mười điều răn của Hồi giáo,…), thế gian có đạo đức xã hội (Luật pháp của mỗi quốc gia), là rào cản giúp con người khi lớn lên thì cần biết giữ đúng bản chất thiện lành, tránh làm điều xấu. Thế mà họ đã đạp qua đạo đức tôn giáo (nếu có tôn giáo), đạp qua đạo đức xã hội (luật pháp quốc gia). Họ không biết làm người.

Sự quyết liệt loại trừ bọn sâu mọt hại nước, hại dân vừa qua cùng với sắp xếp chính quyền địa phương 2 cấp, thực sự là một cuộc cách mạng - cuộc cách mạng theo tư tưởng Hồ Chí Minh: “Cái gì có lợi cho Tổ quốc, cho nhân dân là chân lý” (Hồ Chí Minh toàn tập, T.10, NXB Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2011, trang 378).

V.I. Lênin từng cảnh báo: “Toàn bộ các công việc của tất cả các cơ quan kinh tế của chúng ta bị khốn khổ trước hết về quan liêu... Nếu có cái gì sẽ làm tiêu vong chúng ta thì chính là cái đó” (Lênin toàn tập, T.54, NXB Tiến Bộ, M, 1978, trang 235). Ông còn nhấn mạnh: “Nếu còn có thể hối lộ được, thì cũng không thể nói đến chính trị được. Trong trường hợp này thậm chí cũng không thể nói đến làm chính trị được, vì mọi biện pháp đều sẽ lơ lửng trên không trung, sẽ hoàn toàn không mang lại kết quả gì” (Lênin toàn tập, T.44, sđd, trang 218).

 

 

Vladimir Ilyich Lenin (1870-1924)

 

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên căn dặn: Đạo đức là cái “gốc” của mỗi người cách mạng; nếu người cách mạng “không có đạo đức  thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân” (Hồ Chí Minh toàn tập, T.5, NXB Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2011, trang 292).

Nhìn lại quãng đời hành đạo giáo hóa của đức Phật Thích Ca Mâu Ni, chúng ta thấy Phật độ chúng sinh chủ yếu là thân hành ngôn giáo, nghĩa là chính mình thực hành trước, sau đó ngôn giáo là bổ sung. Làm trước nói sau, mới thuyết phục được người khác. Thực tế ở đời luôn như thế. Nếu chỉ có nói mà không làm được, thì chẳng mấy ai coi trọng.

“Tứ trọng ân” vẫn còn phù hợp cho cuộc sống

Thời gian qua, chúng ta đã sắp xếp lại bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp nhằm đáp ứng Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Theo Tổng Bí thư Tô Lâm, đây “là kỷ nguyên phát triển, kỷ nguyên giàu mạnh dưới sự lãnh đạo, cầm quyền của Đảng, xây dựng thành công nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đích đến của kỷ nguyên vươn mình là dân giàu, nước mạnh, xã hội xã hội chủ nghĩa, sánh vai với các cường quốc năm châu. Ưu tiên hàng đầu trong kỷ nguyên mới là thực hiện thắng lợi các mục tiêu chiến lược đến năm 2030, Việt Nam trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; đến năm 2045 trở thành nước xã hội chủ nghĩa phát triển, có thu nhập cao” (Báo Nhân Dân, ngày 01/11/2024).

Một tấm lòng vì nước, vì dân như thế, chúng ta phải biết ơn Tổ quốc và cố gắng trả ơn Tổ quốc bằng hành động cụ thể của mỗi người. Học tinh thần thân hành ngôn giáo của đức Phật, không nên chỉ nói mà không làm hoặc nói một đường làm một nẻo. Do vậy, với tôi, “Tứ trọng ân” vẫn còn phù hợp cho cuộc sống hôm nay.