TQ13 - CHỮ “HIẾU” TRONG KINH SÁCH PHẬT GIÁO

CHỮ “HIẾU” TRONG KINH SÁCH PHẬT GIÁO 

VU GIA     

 

Thời Lý, thời Trần, Phật giáo trở thành quốc giáo, song các kỳ thi tuyển chọn nhân tài, nhà vua vẫn lấy tứ thư, ngũ kinh làm nòng cốt. Do đó, chữ “hiếu” theo tinh thần Nho giáo từng bước thấm đẫm vào tâm trí người dân Việt, góp phần làm nên truyền thống văn hóa của dân tộc.

Với phần lớn nhân dân Việt Nam, ngày rằm tháng Bảy là ngày xá tội vong nhân trên tinh thần “Lòng nào là chẳng thiết tha/ Cõi dương còn thế nữa là cõi âm” (Văn tế Thập loại chúng sinh – Nguyễn Du). Với các tín đồ Phật giáo, tháng Bảy âm lịch hằng năm là mùa Vu lan – báo hiếu, và ngày rằm tháng Bảy là ngày lễ trọng trong mùa báo hiếu. Theo tôi biết đa số tín đồ Phật giáo Việt Nam hiểu chữ “hiếu” trong đời sống thường ngày thường là chữ “hiếu” theo tinh thần Nho giáo hơn là chữ “hiếu” theo tinh thần Phật giáo. Điều này cũng dễ hiểu, bởi bao đời qua, ông cha ta nghiền ngẫm tứ thư, ngũ kinh của Nho giáo để phục vụ thiết thực cho đời sống. Những tinh túy được tiếp thu từ kinh sách của Nho giáo, ông cha ta lấy làm nền tảng để giáo dục con cháu. Thời Lý, thời Trần, Phật giáo trở thành quốc giáo, song các kỳ thi tuyển chọn nhân tài, nhà vua vẫn lấy tứ thư, ngũ kinh làm nòng cốt. Do đó, chữ “hiếu” theo tinh thần Nho giáo từng bước thấm đẫm vào tâm trí người dân Việt, góp phần làm nên truyền thống văn hóa của dân tộc. Giai đoạn này, những vị thức giả thống nhất gọi là “tam giáo đồng nguyên”, bởi ngày đó nếu Nho giáo là rường cột trong thể chế chính trị quốc gia, thì Phật giáo là tư tưởng chủ đạo trong đời sống tinh thần và Đạo giáo là để phục vụ đời sống tín ngưỡng phong phú của nhân dân.

Bước qua tuổi “tri thiên mệnh”, tôi bắt đầu đọc lai rai kinh sách Phật giáo. Nói “lai rai” vì kinh sách Phật giáo nhiều quá. Không có tôn giáo nào trên thế giới này có nhiều kinh sách như Phật giáo. Tôi tin từ khi đạo Phật vào Việt Nam tới nay, chưa có mấy tu sĩ Phật giáo đọc hết kinh sách của tôn giáo mình. Do vậy, việc tín đồ Phật giáo hiểu chữ “hiếu” theo tinh thần Nho giáo cũng không lấy gì khó hiểu. Tôi cũng nghe một số đĩa CD thuyết pháp của một số vị pháp sư, thì thấy chữ “hiếu” theo tinh thần Nho giáo vẫn bàng bạc trong bài giảng của mình.

Ngày rằm tháng bảy, tín đồ Phật giáo Việt Nam tới chùa thắp hương lễ Phật, hướng về mẹ theo truyền thuyết Tôn giả Mục Kiền Liên cứu mẹ. Kinh sách Phật giáo ghi chép ngài đã tu luyện thành công nhiều phép thần thông, và qua đó biết mẹ mình đang lâm kiếp ngạ quỷ. Ngài hỏi Phật tổ về cách cứu mẹ. Phật dạy rằng: “Dù ông có thần thông quảng đại đến đâu cũng không đủ sức cứu mẹ ông đâu. Chỉ có một cách nhờ hợp lực của chư tăng khắp mười phương mới mong giải cứu được. Ngày rằm tháng Bảy là ngày thích hợp để vận động chư tăng, hãy sắm sửa lễ cúng vào ngày đó”.

Theo lời Phật dạy, mẹ ngài được giải thoát. Phật cũng dạy chúng sinh ai muốn báo hiếu cho cha mẹ cũng theo cách này (Vu Lan Bồn Pháp). Và lễ Vu Lan cũng ra đời từ đây. Tôi nhớ không lầm, từ giữa thập niên 60, ở miền Nam, vào ngày rằm tháng Bảy, thiện nam tín nữ đến chùa được gắn trên ngực áo một bông hồng trắng (nếu mẹ mất), hoặc bông hồng màu hồng/ đỏ (nếu mẹ còn tại thế).
Tập tục này có sau ngày đoản văn Bông hồng cài áo của thầy Nhất Hạnh được xuất bản ở Sài Gòn năm 1962. Trong đoản văn này, thầy Nhất Hạnh kể về một tập tục đẹp mà ông gặp ở Nhật Bản: “Tây phương không có ngày Vu lan nhưng cũng có Ngày Mẹ (Mother's Day) mồng mười tháng Năm (năm đó). Tôi nhà quê không biết cái tục ấy. Có một ngày tôi đi với thầy Thiên Ân tới nhà sách ở khu Ginza ở Đông Kinh (Tokyo), nửa đường gặp mấy người sinh viên Nhật, bạn của thầy Thiên Ân. Có một cô sinh viên hỏi nhỏ Thầy Thiên Ân một câu, rồi lấy ở trong xắc ra một bông hoa cẩm chướng màu trắng cài vào khuy áo tràng của tôi. Tôi lạ lùng, bỡ ngỡ, không biết cô làm gì, nhưng không dám hỏi, cố giữ vẻ tự nhiên, nghĩ rằng có một tục lệ chi đó. Sau khi họ nói chuyện xong, chúng tôi vào nhà sách, thầy Thiên Ân mới giảng cho tôi biết đó là Ngày Mẹ, theo tục Tây phương. Nếu anh còn mẹ, anh sẽ được cài một bông hoa màu hồng trên áo, và anh sẽ tự hào được còn mẹ. Còn nếu anh mất mẹ, anh sẽ được cài trên áo một bông hoa trắng...”.

Với ngày rằm tháng Bảy hằng năm, phần lớn tín đồ Phật giáo Việt Nam đến chùa chỉ cần biết thế, dù ai cũng biết chữ “hiếu” không chỉ dành cho mẹ. Đọc qua một số kinh sách Phật giáo, tôi thấy đức Phật nói rất rộng về chữ “hiếu”, thậm chí phong phú hơn, thâm thúy hơn chữ “hiếu” trong kinh sách của Nho giáo. Chẳng hạn, dạy chúng sinh biết về công ơn mẹ, kinh Tương ưng, viết: “Từ vô lượng kiếp đến nay, chúng sanh lang thang trong nẻo luân hồi, bỏ thân này nhận thân khác, sinh đi sinh lại bao lần, sữa mẹ mà chúng ta đã uống còn nhiều hơn nước trong bốn biển”, hoặc kinh Tâm địa quán, viết: “Mẹ hiền còn sống là mặt trời giữa trưa chói sáng/ Mẹ hiền khuất bóng là mặt trời đã lặn/ Mẹ hiền còn sống là mặt trăng sáng tỏ/ Mẹ hiền khuất rồi là đêm tối âm u”...

Người sinh ra đời, không ai là không có cha. Có hiếu với mẹ mà bất hiếu với cha cũng không được. Kinh Tăng chi I, Phật dạy:“Có hai hạng người, này các Tỳ kheo, Ta nói không thể trả ơn được. Thế nào là hai. Là Mẹ và Cha. Nếu một bên vai cõng cha, một bên vai cõng mẹ, làm vậy cho đến trăm tuổi, nếu đấm bóp, thoa nước tắm rửa, thoa gội, và dầu tại đấy có vãi tiểu tiện, đại tiện như thế, này các Tỳ kheo cũng chưa làm đủ hay trả ơn đủ mẹ và cha. Vì cớ sao? Vì rằng, này các Tỳ kheo, cha mẹ đã làm nhiều cho con cái, nuôi nấng, nuôi dưỡng con khôn lớn, giới thiệu con vào đời”. Phật còn dạy không nhất thiết phải tới chùa lễ Phật, cầu Phật mới được phước, mới gặp an lành. Kinh Tâm địa quán, viết: “Cha mẹ tại tiền như Phật tại thế, gặp thời không có Phật, khéo thờ cha mẹ tức là thờ Phật vậy”. Kinh Tạp bảo tạng, Phật nói rõ hơn:“Nếu có người muốn được vua Phạm Thiên ở trong nhà, hãy hiếu dưỡng cha mẹ, vua Phạm Thiên đã có ở trong nhà. Muốn có Đế Thích ở trong nhà, hãy hiếu dưỡng cha mẹ, Đế Thích sẵn ở trong nhà. Muốn được tất cả thiên thần ở trong nhà, chỉ cúng dường cha mẹ, tất cả thiên thần đều ở trong nhà. Cho đến muốn cúng dường Thánh Hiền và Phật, chỉ cúng dường cha mẹ, các vị Thánh Hiền và Phật đều ở trong nhà”.

Hàng chục năm qua, chúng ta phát động và thực hiện Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” cũng có được tác động nhất định, song đạo đức xã hội ngày một đi xuống không được như ý Đảng lòng dân. Hơn 2.500 trước, Phật đã nhìn ra và khuyến khích: “Này các Tỳ kheo, những gia đình nào mà con cái kính lễ cha mẹ, những gia đình ấy được xem là ngang hàng với Phạm thiên, với các bậc tiên sư và đáng được cúng dường” (kinh Tăng chi I). Nhưng không chỉ với cha mẹ, Phật dặn: “Ngoài ra còn phải phát tâm Bồ đề cầu giác ngộ, rồi tìm cách hướng dẫn người thân của mình và chúng sinh đồng tâm phát Bồ đề, đó là cách báo ân rốt ráo” (kinh Phương tiện Phật báo ân). Trong Khế kinh có đoạn: “Hạnh hiếu là hạnh Phật. Tâm hiếu là tâm Phật. Đạo hiếu là đạo Phật. Khi nói đến đạo đức tức chúng ta đã nói về đạo hiếu”. Nghìn kinh muôn sách của thánh hiền lấy hiếu nghĩa làm đầu (Thiên kinh vạn quyển, hiếu nghĩa vi tiên). Một xã hội tốt, một quốc gia hùng cường, một thế giới an lạc và thanh bình phải được bắt đầu từ những con người tốt: Biết trọng giá trị đạo đức, thực hành hiếu đạo, biết ơn và đền ơn đáp nghĩa. Hiếu cảm đến trời thì mưa hòa gió thuận. Hiếu cảm đến đất thì muôn vật hóa sinh. Hiếu cảm đến người thì mọi phúc tăng trưởng.

Đã là người thì phải biết ơn và biết đền ơn. Trong kinh Tăng nhất A hàm, Phật dạy: “Này các  Tỳ kheo! Nếu người nào biết ơn và đền ơn cho dù ở cách xa Ta ngàn dặm, nhưng Ta vẫn xem người đó như đứng hầu gần bên Ta. Còn nếu như người nào không biết ơn và đền ơn, cho dù người đó có đứng hầu gần bên Ta, nhưng Ta vẫn xem họ cách xa ngàn dặm”. Theo đức Phật: “Cùng tột điều thiện không gì hơn hiếu/ Cùng tột điều ác không gì hơn bất hiếu” (kinh Nhẫn nhục). Nhưng chữ “hiếu” trong đạo Phật không chỉ thuần về vật chất mà còn nặng về tinh thần. Trong kinh Tăng nhất A hàm, Phật có dạy: “Này các tỳ kheo! Có hai người mà các thầy không thể nào đền ơn cho hết được, đó là cha và mẹ. Nếu có kẻ vai trái cõng cha, vai phải cõng mẹ, đi xa ngàn dặm, cung phụng đủ mọi thức ăn, đồ mặc, chăn nệm và thuốc thang, thậm chí cha mẹ có tiểu tiện, đại tiện trên vai đi nữa, cũng chưa trả được ân sâu cha mẹ. Các thầy phải biết, ân cha mẹ nặng lắm, bồng bế nuôi nấng, dưỡng dục đúng lúc, làm cho ta trưởng thành. Vì thế, mà biết ân đó khó trả. Do vậy, người con hiếu thảo muốn báo đáp công ơn cha mẹ đúng chánh pháp cần phải thực hành những việc sau đây:

- Nếu cha mẹ chưa có niềm tin, phải khuyết khích cha mẹ phát tâm tin tưởng tam bảo.

- Nếu cha mẹ xan tham, phải khuyến khích cha mẹ phát tâm bố thí.

- Nếu cha mẹ theo điều ác, phải khuyến khích cha mẹ hướng về đường thiện.

- Nếu cha mẹ theo tà kiến, phải khuyến khích cha mẹ trở về với chánh kiến.

Làm được như vậy là trả ơn cha mẹ đúng với chánh pháp,
khiến cha mẹ không những được an vui trong hiện tại, mà còn gieo phước lành trong tương lai”.

Kinh Hiếu tử, Phật cũng dạy như thế: “Phật hỏi các thầy Sa môn: Con nuôi cha mẹ, lấy cam lồ trăm vị làm thức ăn, dùng thiên nhạc làm vui tai, sắm y phục hảo hạng mặc nơi thân, vai cõng cha mẹ đi khắp bốn phương, suốt đời phụng dưỡng như vậy, đáng gọi là hiếu chăng?”.

Các Thầy Sa môn thưa: Người này là đại hiếu.

Phật dạy: Chưa gọi là hiếu.

Phật bảo các thầy Sa môn: “Xem người thế gian không có hiếu thảo, chỉ thế này mới gọi là hiếu: Hãy khuyên cha mẹ bỏ ác làm lành, thọ Tam quy, giữ Ngũ giới. Dù cha mẹ sớm mai thọ trì quy giới, chiều về cõi chết, đối với ơn nặng cha mẹ nuôi dưỡng, cũng gọi tạm đền”.

Phật cũng cảnh báo: “Những đứa con bất hiếu, sau khi chết bị đọa vào địa ngục A tỳ, lửa dữ thiêu đốt, ăn hoàn sắt nóng, uống nước đồng sôi, gươm đao đâm chém... ngày đêm chết sống muôn lần, đến trăm ngàn kiếp không ngừng một giây. Sự hình phạt tại A tỳ ngục rất nặng nề đối với những người ngỗ nghịch song thân” (kinh Báo hiếu).

Nhìn chung, kinh sách Phật giáo nói rất nhiều về chữ “hiếu” dành cho 4 đại trọng ân: ân quốc gia, ân cha mẹ, ân tam bảo và ân xã hội (đàn na tín thí). Chúng ta cần phải tri niệm và thực hành mới may ra có một chút đáp đền. Qua đây, tôi cũng mong những người đọc nhiều hơn tôi, có thời gian hơn tôi, bỏ công tập hợp những lời dạy của đức Phật theo từng chủ đề rồi in thành sách, phát hành rộng rãi. Tôi tin, nếu có những cuốn sách như thế thì đạo Phật sẽ đi vào đời sống một cách thiết thực hơn, khoa học hơn. Đây cũng là cách báo hiếu báo ân theo đúng tinh thần Phật dạy: “Trên đền bốn ơn nặng, dưới cứu khổ tam đồ”.