Tám bước đi đến hạnh phúc trong Phật giáo Tây Tạng (tt)

TÁM BƯỚC ĐI ĐẾN HẠNH PHÚC

TRONG PHẬT GIÁO TÂY TẠNG (tt)

MINH BẢN

BƯỚC THỨ SÁU  

Chấp nhận sự thất bại và dâng tặng sự chiến thắng

Giận hờn ghen ghét với tha nhân

Gây phiền trách móc biết bao lần

Phải chăng chấp nhận mình thua cuộc

Chiến thắng về người phải hiến dâng.

Bước thứ sáu cho thấy rằng đạt đến được một kinh nghiệm nào đó trong tình yêu thương và lòng đại bi thương yêu đối với tất cả chúng sinh, chúng ta bây giờ cần phải đặt tấm lòng tốt đẹp này vào thực hành trong đời sống hằng ngày của chúng ta. Thí dụ, một người làm cho chúng ta đau khổ hay mắng chửi chúng ta do sự tức giận hay ghen ghét, chúng ta chấp nhận một cách thật tình và nghiêm trang sự đau khổ gia hình đó mà không tìm cách trả thù hay đối địch lại, tinh thần của chúng ta luôn nằm trong tình yêu thương và từ bi. Đó là ý nghĩa của sự chấp nhận sự thất bại và dâng tặng chiến thắng cho người khác. Sự thực hành này bảo vệ trực tiếp chúng ta chống lại sự thất vọng và buồn bã. Trong bước thứ sáu này ý định chính yếu của Bồ tát Langri Tangpa là khuyến khích chúng ta thực hành sự kiên nhẫn. Sự thực hành kiên nhẫn này là căn bản cho phép đạt được sự thực hiện dành được ơn huệ mà sẽ được giải thích trong chương kế tiếp.  

Một khi những đối tượng hay những người gây ra những vấn đề, không lay chuyển thay đổi. Và chúng ta đã làm tất cả những gì có thể làm để cải tiến tình trạng tốt đẹp hơn thì không còn gì khác để làm là chúng ta phải chịu đựng một cách kiên nhẫn trong sự đau khổ mà không giận dữ và không làm những hành động trái ngược chống lại. Một khi những chịu đựng và hành động của chúng ta không đem lại kết quả và đã chín mùi thì không thể nào tránh né những người đó được, dù cho một đức Phật cũng không ngăn cản được những sự đau khổ của chúng ta. Duy chỉ một điều chúng ta có thể làm là thực hành sự kiên nhẫn và chấp nhận một cách thành thật nghiêm trang những khó khăn của chúng ta. Theo phương cách này, chúng ta giữ được một tình trạng tinh thần thăng bằng và tích cực mà không cần kể đến sự trầm trọng tình trạng bên ngoài của chúng ta. Thí dụ nếu chúng ta thực hành sự kiên nhẫn khi bị bệnh, chúng ta có khả năng giữ yên tỉnh, thanh thản và nếu chúng ta thực hành kiên nhẫn khi có người làm cho chúng ta đau khổ, chúng ta sẽ có sự sáng suốt và nghiêm chỉnh cần thiết trong tinh thần để phản ứng lại bằng một phương cách xây dựng, không giận dữ, không thương hại chính mình. Mỗi khi chúng ta tìm thấy trong một tình trạng khó chịu hay đau đớn, chúng ta cần phải nghĩ đến:

“Tình trạng này là kết quả của nghiệp định tiêu cực của tôi. Một khi hiệu quả của nó chín mùi rồi, thì quá muộn để thanh lọc nó. Không thể làm được gì cả ngoại trừ là chấp nhận một cách kiên nhẫn tình trạng đó với một tinh thần vui vẻ. Chính tôi đã tạo ra nguyên nhân của vấn đề này, như thế đó là trách nhiệm của tôi phải chấp nhận kết quả vấn đề đó. Nếu tôi không chấp nhận kết quả của những hành động tiêu cực của tôi thì ai khác có thể nhận chịu?”.

Sự kiên nhẫn bao gồm những mong muốn lâu dài sự khổ đau, không phải là sự thực hành theo nghĩa riêng là sự giữ lấy, nhưng nếu chúng ta có khả năng chịu đựng được một cách can đảm sự đau khổ riêng tư của chúng ta thì chúng ta sẽ không đau đớn khó chịu giữ lấy sự đau khổ của những người khác. Những người có thể thực hành sự kiên nhẫn này có một tinh thần rất mạnh mẽ. Họ giống như những người anh hùng giữ được sự không xáo trộn đối với những khổ đau của luân hồi sinh tử và không có gì khiến cho họ lay động tinh thần. Bồ tát Dharmarakshita nói rằng: "Những ai chấp nhận những thú vui trong luân hồi sinh tử mà không chấp nhận khổ đau thì sẽ có nhiều vấn đề. Ngược lại, một Bồ tát chấp nhận sự khổ đau với sự can đảm sẽ luôn luôn sung sướng".

Những ai chỉ chờ đợi hạnh phúc ở bên trong luân hồi sinh tử và có sự đau đớn khi phải chịu đựng những đau khổ của mình thì sẽ khiến cho những bất hạnh chú ý gây ra nhiều hơn đối với mình. Chúng ta bị đau khổ vì chúng ta ở trong luân hồi sinh tử. Luân hồi sinh tử là sự chế tạo ra của tinh thần không thanh khiết của chúng ta trong hành động và lo nghĩ đến chính mình, như thế bản chất của nó cũng là sự đau khổ. Đến bao nhiêu nguyên nhân mà chúng ta có trong tinh thần – không biết đến hành sử chính mình và sự lo nghĩ đến chính mình – thì chúng ta sẽ tiếp tục đến bấy nhiêu hậu quả của luân hồi sinh tử và những bất hạnh của nó. Mong mỏi tránh thoát được sự đau khổ mà không thanh lọc tinh thần lo nghĩ đến chính mình và hành sử cho một mình, cho thấy một sự thiếu thốn nền tảng của sự khôn ngoan. Thiếu sự thông thái, khôn ngoan, chúng ta đã tìm kiếm từ đời này đến đời khác để giải thoát sự đau khổ bằng cách sắp đặt thế giới luân hồi mà quên tất cả thanh lọc tinh thần của chúng ta. Tốt hơn tiếp tục trên con đường này, chúng ta bây giờ phải bắt chước thái độ khôn ngoan và can đảm của một vị Bồ tát và xem sự đau khổ và những vấn đề của chúng ta như những sự khích lệ đòi hỏi chúng ta thực hành con đường tâm linh.

Lý do mà chúng ta khó chịu phải chấp nhận sự đau khổ là vì sự lo nghĩ đến chính mình, đòi hỏi một cách mạnh mẽ sự quan trọng của hạnh phúc riêng tư. Sự thật, khi chúng ta sung sướng là một người duy nhất sung sướng và một khi chúng ta đau khổ là một người đau khổ.  Sự đau khổ riêng tư của chúng ta không nghĩa lý gì so với sự đau khổ của vô số chúng sinh. Chắc chắn rằng một chúng sinh duy nhất là quan trọng nhưng nếu có ai hỏi chúng ta một người quan trọng hay mười người quan trọng thì chắc chắn chúng ta trả lời mười người quan trọng hơn một người. Sự phán đoán này rất hữu ích và có thể giúp cho chúng ta trong việc thực hành chấp nhận sự thất bại.

Tuy nhiên chúng ta cần dùng đến sự khôn ngoan hiểu biết một khi chúng ta quyết định thực hành này. Nếu chấp nhận sự thất bại và dâng tặng sự thành công chiến thắng biểu tượng một trở ngại quan trọng cho việc thực hiện bồ đề tâm của chúng ta thì điều đó sẽ làm nên một cách gián tiếp sự sai lầm đối với vô số chúng sinh bao gồm cả người mà chúng ta dâng tặng chiến thắng. Nếu không hiểu biết khôn ngoan, thì chúng ta có thể bị một người làm giảm thiểu đến không còn gì, kể cả cơ hội phi thường đạt đến giác ngộ và công việc giúp đở cho một số chúng sinh. Lòng thương hại, từ bi này là sai lầm, vô hiệu và sẽ đưa đến một sự thực hành không đúng. Chúng ta hãy tưởng tượng đến một người đàn bà thực hành tu tập tinh thần tên là Thu hy sinh cuộc đời để giúp cho những người khác. Nếu do sự ghen ghét, một người tìm cách giết bà Thu để có thể thực hiện những điều ước muốn của nó và bà Thu tự để cho mình bị giết thì lòng thương hại người khác của bà Thu không thể chấp nhận được. Lòng từ bi của chúng ta tự nó chưa đủ, chúng ta cần đến sự thăng bằng của sự khôn ngoan, hiểu biết, nếu không chúng ta sẽ phạm phải nhiều sai lầm.

Một ngày kia, một người đàn ông với lòng đại bi bao la thấy một con cá thật lớn trên lề đường. Con cá này bị rơi khỏi từ xe kéo của một người câu cá và nó vẫn còn sống. Người đàn ông đó muốn cứu con cá đó. Ông ta lượm nó lên một cách cẩn thận và đem đặt nó trong cái ao ở gần đó. Nhưng ít lâu sau đó, dân làng nhận thấy rằng tất cả những cá nhỏ ở trong ao biến mất và chỉ còn duy nhất có một con cá thật to. Lúc đó, dân làng mới hiểu được rằng con cá lớn đã ăn tất cả những con cá nhỏ khác nên họ giận dữ và giết con cá đó. Hành động của người được kích thích bởi lòng từ bi đưa đến kết quả là không những tất cả những con cá trong ao bị chết mà ngay cả con cá mà ông ta muốn cứu cũng bị chết. Câu chuyện này nêu lên cho chúng ta thấy rằng nếu chúng ta thật sự muốn giúp đỡ những người khác, chúng ta cần phải có nhiều hơn một ham muốn thương hại muốn giúp một cách đơn giản. Chúng ta đồng thời cần phải phát triển sự thông thái, khôn ngoan của chúng ta bởi vì không có nó, những cố gắng giúp đỡ sẽ thường bị rơi vào những thất bại và thảm hại. Trong Phật giáo, từ bi và khôn ngoan thông thái là hai thứ được xem như bổ túc nhau. Yếu tố này cần thiết cho yếu tố kia và để giúp đỡ một cách hiệu quả cho nhau.

Hãy tưởng tượng rằng chúng ta từ bỏ được sự lo nghĩ đến chính mình và có một người yêu cầu chúng ta hy sinh cuộc đời mình. Ở phía chúng ta, chỉ có thể rằng chúng ta có khả năng cho cuộc đời mà không có một cảm giác mất mát. Nhưng trước khi làm, chúng ta cần phải tự hỏi chuyện đó có sẽ giúp đỡ thật sự cho những người khác không. Trong một vài trường hợp có thể sự việc đó rất hữu ích để mà làm. Vua Tây Tạng là Yéshé Eu đã hy sinh cuộc đời của ngài để mời nhà Bác học lớn Ấn Độ tên là Dhipamkara Shrijana đến giảng dạy Phật pháp ở Tây Tạng.  Dhipamkara Shrijana rất cảm động bởi cử chỉ vị tha của vua Yéshé Eu nên đã chấp nhận lời mời. Ông ta đã có thể chỉ dạy Phật pháp quý giá cho những người Tây Tạng kém cỏi và vô kỷ luật mà chính những người đó đã cho ông ta tình yêu thương và lòng biết ơn. Đối lại, ông ta đã nhận được tên tuổi Atisha có nghĩa là "hòa bình". Phật pháp của ông ta giảng dạy đã bừng sáng xuyên qua khắp nước Tây Tạng và những quốc gia khác. Từ thời đó, vô số người đã nhận ra và tiếp tục thừa nhận nghĩa cử sâu xa của vua Yéshé Eu đã cho cuộc đời với sự chấp thuận tràn đầy. Câu chuyện này được giải thích đầy đủ trong "Con đường vui sướng" và trong "Một đạo Phật tân thời".

Ngược lại, có những lúc hy sinh cuộc đời mình có thể làm thỏa mãn một người, nhưng đồng thời hủy hoại khả năng giúp đỡ cho nhiều người khác. Nếu chúng ta tự nhận thức ra có thể giúp đỡ hơn những người khác bằng cách sống ở lại thì chúng ta không nên hy sinh cuộc đời của chúng ta. Nếu có người nổi lên tức giận và hăm dọa giết chúng ta thì chúng ta có thể ngay cả tranh đấu bảo vệ cuộc đời để dành cho sự tốt lành của số người đông hon. Phật đã nói rằng cho thân thể mình mà không có lý do chính đáng hay làm cho sức khỏe của mình rơi vào trong nguy hiểm một cách vô ích là một sai lầm to lớn vì điều này là một trở ngại to lớn đối với sự thực hành tâm linh của chúng ta.

Thông thường, thật tốt đẹp đối với mọi cố gắng làm vui lòng cho những người khác bằng cách làm trong sự thỏa hiệp với những ham muốn của họ và trong sự chấp nhận tất cả những chỉ trích hay tất cả những vấn đề mà họ gây ra cho chúng ta. Nhưng trong một vài trường hợp cũng rất khó khăn hành động, thí dụ như khi những ham muốn của một người là những sự phá hoại và họ đem đến những đau khổ vô ích. Nếu một người nào đó đến yêu cầu chúng ta giúp để cướp một ngân hàng hay con của chúng ta xin mua cho nó một cây súng để bắn chim, dĩ nhiên chúng ta phải từ chối. Chúng ta cần phải sử dụng sự khôn ngoan thông thái của chúng ta để không nói đồng ý một cách mù quáng bất cứ những gì người ta yêu cầu.

Cũng có thể chúng ta hy sinh một phần lớn thời giờ để làm thỏa mãn những mong muốn của những người khác mà khiến cho chúng ta không còn thời giờ nữa để học hành, tôn thờ và tham thiền, suy ngẫm các pháp. Nhiều người có những ham muốn không đúng đắn và có thể lợi dụng quá đáng chúng ta. Ít nhất mỗi ngày phải hy sinh một ít thời giờ để thiền định, chúng ta khó khăn lắm để giữ một tinh thần bình yên và tích cực trong đời sống hàng ngày và sự thực hành tâm linh trong đời sống đau khổ của chúng ta. Bởi vì đối tượng thực sự của thiền định là cải tiến khả năng giúp đỡ cho những người khác, sự kiện mỗi ngày dùng thời giờ để thiền định không phải là sự ích kỷ. Chúng ta cần phải tính toán quản lý thời giờ và năng lực thế nào cho có thể giúp đỡ những người khác tối đa và để làm những việc đó một cách có hiệu quả, chúng ta cần phải trải qua một số thời giờ một mình để tìm thấy được sức lực, tập trung những ý tưởng và nhìn những sự vật với sự suy nghĩ giật lùi trở lại.

Nếu đã bị thương tổn, những người thực hành tu luyện tinh thần chấp nhận một cách kiên nhẫn sự đau khổ của họ, nhưng điều đó không có nghĩa là họ không cố gắng trước tiên ngăn cản người ta làm cho họ đau đớn. Đó là một sự sai lầm tin tưởng rằng bởi vì chúng ta cố gắng thực hành sự kiên nhẫn và hủy diệt sự lo nghĩ đến chính mình nên chúng ta có thể để cho những người khác làm cho chúng ta đau đớn. Thật sự đó là nghĩa vụ của chúng ta bảo vệ sự đau đớn mà những người khác muốn gây cho chúng ta bởi vì nếu họ đạt đến được điều đó thì họ sẽ tạo ra nguyên nhân của những đau khổ to lớn cho họ trong tương lai. Những Bồ tát sử dụng tất cả những phương pháp nhẹ nhàng và mạnh mẽ để ngăn cản những người khác gây rối, nhưng mục tiêu duy nhất của các Bồ tát là bảo vệ, cố gắng cản trở sự tạo ra định nghiệp tiêu cực cho những người khác và chấp nhận những khả năng có thể giúp đỡ những người khác. Nhìn bên ngoài có thể có vẻ các Bồ tát hành động trong lợi ích của họ nhưng thật sự họ bảo vệ thân thể sự sống của họ bởi lòng từ bi dành cho tất cả chúng sinh.

Một ngày kia, một người thực hành thanh khiết của các pháp đi đến gặp tổ sư để đặt một câu hỏi trên sự thực hành của ông ta về pháp Lamrim, và đồng thời có mang theo bản văn quý giá của Lamrim. Ông ta quay trở về động vì lúc ấy bị một con chó tấn công một cách dã man. Người thực hành này có thói quen giữ gìn rất kỹ lưỡng và kính trọng những kinh sách nhưng bị trở ngại vì con chó cắn và ông ta đã dùng những cuốn kinh sách đánh con chó. Như thế ông ta có sai lầm khi dùng một kinh sách bằng cách như thế không? Theo phương cách tổng quát thì dĩ nhiên phải cần giữ gìn những bài kinh sách như những pháp vui sướng thật sự. Tuy nhiên nếu ông ta không tự chống lại thì con chó có thể cắn ông ta hay có thể giết chết ông ta và cũng làm đứt đoạn một cách trầm trọng sự thực hành các pháp và gián tiếp làm khó khăn cho một số những người thọ cảm. Thật rất khó phán định nếu chỉ dựa trên những hành động bên ngoài của một người nếu người đó thực hành các pháp với sự thanh khiết hay không. Có thể sống với một người trong nhiều năm, chúng ta sẽ đi đến một cách tịnh tiến hiểu được lý do thật sự của người đó, nhưng ở một khía cạnh khác, chúng ta không thể biết rõ được lý do của một người mà chỉ dựa trên tư cách bên ngoài của người đó.

Đồng thời không có một lý do nào để kéo dài những đau khổ vô ích, thí dụ như từ chối sự bằng lòng giúp đỡ của một vị bác sĩ một khi chúng ta bị bệnh nặng. Chúng ta tự nói rằng: "Nhân danh là người thực hành luyện tập tinh thần, tôi có thể giải quyết tất cả những vấn đề nhờ vào sức lực nội tâm duy nhất của tôi". Nhưng sự thật, từ chối tất cả những sự giúp đỡ làm chúng ta bị đứt đoạn cam kết luyện tập tinh thần như sau: "Hãy ở lại tự nhiên tất cả đang thay đổi nguyện vọng của anh". Theo truyền thống của Phật giáo Tây Tạng Kadampa của Djé Tsongkhapa, dù nếu chúng ta đã có những thực hiện cao cấp, chúng ta vẫn phải xem xét những luật lệ điều kiện trong xã hội mà chúng ta đang sống. Bởi vì phải dùng thuốc men y khoa khi bị bệnh trong khi đạo kadampa thì không để ý một cách vô ích đến chính mình nên từ chối sự trị liệu có thể giúp chúng ta, ngay cả tinh thần chúng ta đủ mạnh để chịu đựng được sự đau đớn. Những điều đó được thực hiện trong truyền thống của Djé Tsongkhapa, giữ ở bên ngoài như một người bình thường, tất cả được giáo hóa ở bên trong, những tình trạng tinh thần đặc biệt là một thái độ rất thực tế bén nhạy và đẹp đẽ.

Có thể nói rằng nếu chúng ta chấp nhận một cách kiên nhẫn sự thất bại mãi mãi thì sự đau khổ và những vấn đề sẽ gia tăng đến độ làm cho chúng ta bị tràn ngập chìm đắm. Sự thật, sự thực hành kiên nhẫn luôn luôn làm giảm thiểu sự đau khổ, bởi vì chúng ta không tăng thêm sự đau đớn tinh thần đối với những khó khăn mà chúng ta đang có. Bởi vì những đau khổ, những bận tâm, tinh thần suy yếu, những đau đớn đều là những cảm giác, là những loại tinh thần khác nhau. Những sự kiện đó tồn tại bên trong chứ không phải bên ngoài tinh thần của chúng ta. Nếu tất cả đều hành xử kinh nghiệm bằng cách phá bỏ những điều kiện không thích hợp thì tinh thần của chúng ta ở lại sự yên tĩnh và sung sướng nhờ vào sự thực hành sự kiên nhẫn và chúng ta sẽ không có vấn đề. Chúng ta có thể ở trong một tình trạng khó khăn có thể là bệnh hoạn hay bị thương nhưng chúng ta không cảm thấy đau đớn. Như thế trong khi kiểm soát tinh thần, chúng ta đã làm thực nghiệm một sự dừng lại sự đau đớn, sự bận tâm và sự suy yếu tinh thần và chúng ta tìm thấy một sự thanh thản nội tâm. Hơn nữa, giữ một tinh thần yên tĩnh trong những tình trạng khó khăn, chúng ta dễ dàng tìm thấy những giải pháp và những giải đáp xây dựng. Sự thực hành của những người theo Phật giáo rất nhẹ nhàng. Sự thực hành đó không dùng để, không cấm đoán mà cũng không thử thách cơ thể nhưng bao gồm một cách chính yếu trong sự làm việc bên trong của sự kiểm soát và chuyển hóa tinh thần. Một khi chúng ta học được làm thế nào để thực hiện điều đó thì chúng ta hiểu được ý nghĩa thật sự những chỉ dạy của đức Phật.

Ở Tây Tạng, Thiền sư Kelsang Gyatso đã gặp nhiều người thực hành lâu năm dù không nổi tiếng đã thực hành đều đặn sự chấp nhận trên sự thất bại và dâng tặng sự chiến thắng cho người khác trong đời sống hằng ngày của họ. Một trong những người đó là nhà sư Katchèn Sangyé. Mọi người được biết bên trong người đó là một Bồ tát. Mỗi khi người ta phê bình ông ta một cách khó chịu, ông ta chấp nhận, không chống đối lại và mỗi khi có một người hỏi ông ta một việc gì, ông ta lập tức trả lời không một chút nghi ngờ đến sự tổn hại. Nếu những nhà buôn đòi hỏi ông ta quá nhiền tiền bạc khi ông ta mua một thứ gì đó thì ông ta trả tiền mà không cần giải thích gì cả và nếu nhà buôn nghèo khổ thì ông ta còn cho thêm nữa. Ở nhà ông ta, đồ vật quý giá nhất là một cái bình bằng đồng đựng nước. Một ngày đó, ông ta vắng mặt, một kẻ cắp vào phòng ông ta và đánh cắp cái bình. Nhưng khi xuống đường kẻ cắp kia gặp phải Katchèn Sangé đang về đến nhà. Vì nhà sư biết kẻ cắp đó nên nó rất hổ thẹn và bỏ cái bình trở lại và chạy mất. Katchèn Sangyé lúc đó rất muốn cho kẻ cắp cái bình bằng đồng đó. Ông ta đem cái bình đến nhà kẻ cắp và nói rằng: “Mày không cần phải chạy trốn, mày có thể lấy tất cả những gì mày muốn trong phòng của ta, bất cứ lúc nào”. Nhiều người nói rằng ngay cả nếu người ta xin cuộc đời của ông ta thì ông ta cũng cho một cách vui vẻ. Trong quá khứ đã có một số người thực hành như ông ta và không có lý do gì nghĩ rằng ngày nay và trong tương lai sẽ không thể có những người thực hành như thế. Nhiều người có thể nghĩ và giữ thái độ như thế mà không có vấn đề gì cả trong đời sống bởi vì họ có thể chấp nhận một cách vui vẻ trong mọi tình trạng đến với họ.

Tóm lại nếu mong muốn giúp đỡ người khác một cách hiệu quả thì chúng ta tuyệt đối cần đến khả năng có thể chấp nhận những vấn đề của chúng ta mà không giận dữ và không thất vọng. Giúp đỡ người khác không luôn luôn dễ dàng. Điều đó thường đòi hỏi những thử thách lớn lao, những sự bất đồng và trái ngược với sự mong muốn lo nghĩ đến chính mình. Nhiều người trong chúng ta không có khả năng chấp nhận điều đó, như thế sự cam kết giúp đỡ những người khác không đến từ tận đáy lòng của chúng ta và sự cam kết đó không vững chắc. Nhưng một khi có được khả năng chấp nhận một cách kiên nhẫn những vấn đề riêng tư, chúng ta sẽ có sức mạnh tinh thần cần thiết để giữ lấy trên chúng ta sự đau khổ của những người khác và cho họ hạnh phúc của chúng ta. Dần dần, chúng ta sẽ triển khai được sự thực hiện ở nội tâm với sự chấp nhận thất bại và hiến dâng sự chiến thắng, không có gì có thể làm cho chúng ta thất vọng trong những hoạt động lợi ích của chúng ta.